Ranking RPO 2013. Czy prawa człowieka w Polsce są zagrożone?

Z punktu widzenia RPO, źródłem największych zagrożeń są dzisiaj:

1. Brak skutecznej strategii państwa (nowoczesnej legislacji) w walce z takimi zjawiskami, jak skrajna bieda, bezrobocie, wykluczenie społeczne, bezdomność;

2. Niestabilność systemu emerytalno-rentowego i systemu pomocy społecznej oraz brak jasnych, czytelnych perspektyw zmian w tej dziedzinie;

3. Nieład legislacyjny i problemy z dostępnością do świadczeń opieki zdrowotnej finansowej ze środków publicznych (zaskakujące zmiany przepisów, trudności wdostępie do lekarzy specjalistów, dyskryminujące traktowanie potrzeb osób starszych);

4. Niewydolność systemu wymiaru sprawiedliwości (opieszałość sądów, przeludnienie w więzieniach, niewykorzystywanie mediacji);

5. Niefunkcjonalność systemu stanowienia prawa (nadmierna jurydyzacja, niska jakość ustaw, brak systematycznej oceny skutków regulacji, niedostateczna regulacja lobbingu) i kryzys systemu konsultacji społecznych (sprawa ACTA, zawieszenie prac Komisji Trójstronnej);

6. Brak szybkiej reakcji na nowe zagrożenia ochrony prywatności i danych osobowych, również w sferze komunikacji elektronicznej (nasilone monitorowanie aktywności jednostek i transmisji danych w Internecie, brak regulacji prawnej monitoringu wizyjnego, rozrastające się bazy danych o obywatelach);

7. Brak efektywnych środków procesowych w przeciwdziałaniu dyskryminacji;

8. Nieprzygotowanie w sposób jednolity i obejmujący wszystkie grupy poszkodowanych rozwiązania problemu reprywatyzacji mienia przejmowanego w latach powojennych w związku z realizacją reform ustrojowych (brak ustawy reprywatyzacyjnej);

9. Dysfunkcja regulacji prawnych dotyczących bezpieczeństwa imprez masowych i zgromadzeń publicznych;

10. Brak powszechnego systemu bezpłatnej pomocy prawnej dla osób w trudnej sytuacji materialnej;

Powyższe problemy oczywiście nie wyczerpują listy zagrożeń. Nie można też bezwzględnie stwierdzić, który z nich jest bardziej pilny do rozwiązania. To jest nasz wybór – wynikający z analizy skarg napływających do Biura RPO oraz oceny zmian w naszym kraju z punktu widzenia misji Rzecznika. Jedno nie ulega wątpliwości: problemy te należy jak najszybciej skutecznie rozwiązywać. Narastały bowiem przez lata i dzisiaj bezczynność lub brak efektywnych działań w tych dziedzinach pogarsza znacząco sytuację. Z tego też powodu w wielu środowiskach pojawia się poczucie rosnącej niesprawiedliwości społecznej, rodzą się ludzkie dramaty, każdego miesiąca do RPO i innych instytucji skargowych napływają tysiące wniosków od obywateli.

Dostrzegamy oczywiście również postęp w rozwiązywaniu problemów ważnych z punktu widzenia przestrzegania praw człowieka i obywatela, wskazując na następujące wydarzenia i obszary:

1. Ratyfikowanie przez Polskę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych i podjęcie intensywnych, wielowątkowych prac legislacyjnych mających na celu dostosowanie polskiego ustawodawstwa do standardów ochrony przewidzianych w tej Konwencji;

2. Podjęcie z inicjatywy Prezydenta RP i rządu działań w zakresie polityki prorodzinnej, sprzyjającej poprawie sytuacji demograficznej kraju;

3. Coraz szerszy dostęp do informacji publicznej oraz rosnąca świadomość obywateli na temat swoich praw i możliwości działania w ramach społeczeństwa obywatelskiego;

4. Poprawa sytuacji prawnej i postrzegania roli cudzoziemców w naszym kraju (abolicja, zmiany w ośrodkach strzeżonych, projekt nowej ustawy o cudzoziemcach, działania na rzecz „kultury przyjęcia” imigrantów);

5. Reforma prawa wyborczego (uwzględnienie potrzeb osób starszych i osób z niepełnosprawnościami, wprowadzenie alternatywnych form głosowania).