Sytuacja, w której uzależnia się przyznanie pomocy prawnej z urzędu od uprzedniego zwolnienia od kosztów sądowych powoduje stan niekonstytucyjności. Uznał tak Trybunał Konstytucyjny, który wydał wyrok modyfikujący kwestionowany przepis.
Trybunał Konstytucyjny oceniał zgodność z ustawą zasadniczą, dwóch przepisów. Pierwszy z nich to art. 109 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku, o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. drugim był art. 117 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego.
Pytanie prawne sądu
Na wniosek warszawskiego Sądu Rejonowego, TK musiał zbadać konstytucyjność przepisu, zgodnie z którym sąd odmawia zwolnienia od kosztów sądowych stronie w razie oczywistej bezzasadności dochodzonego roszczenia lub obrony praw oraz tego, który stanowił, że tylko strona zwolniona od kosztów sądowych, może ubiegać się o ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Reprezentująca sąd pytający asesor Aneta Łazarska, wskazywała na nierówne traktowanie zwolnionych z kosztów sądowych z mocy ustawy oraz tych osób, które zwalania z kosztów sąd.
Sprawa wynikła z pytania prawnego Sądu Rejonowego dla Warszawy- Woli I Wydziału Cywilnego, do którego wpłynęła sprawa mężczyzny żądającego odszkodowania w wysokości 60 tys. złotych od Konferencji Episkopatu Polski. W uzasadnieniu pozwu podał on , że domaga się odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną zniesławę i hańbę nazwiska oraz krzywdę moralną. Wskazywał, że jeden z księży podszył się pod jego nazwisko i imię i występując w tej roli, przez wiele lat zdobywał różnego rodzaju informacje. Mężczyzna podał w pozwie, że ksiądz okazał się być esbeckim donosicielem w koloratce. Wnosił równocześnie, z uwagi na stan zdrowia i sytuację finansową, o zwolnienie go z opłaty sądowej oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
Uzależnienie od zwolnienia z kosztów niekonstytucyjne
Trybunał Konstytucyjny przede wszystkim podtrzymał wyrażony w wyroku z 7 września 2004 roku (sygn. P 4/04) pogląd, że zwolnienie z kosztów nawet osoby najuboższej, w sytuacji oczywistej bezzasadności powództwa lub obrony, nie jest uzasadnione żadnymi racjami ani społecznymi, ani procesowymi. Natomiast szczegółowa analiza obowiązujących regulacji, stanowiska judykatury i doktryny doprowadziły Trybunał Konstytucyjny do przekonania, że uwzględnienie przy ocenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przesłanki oczywistej bezzasadności roszczenia lub obrony praw - tak, jak jest ona interpretowana z należytą ostrożnością w orzecznictwie stanowiącym przykłady do naśladowania i w doktrynie - nie może być utożsamiane z zamknięciem drogi do sądu.
Oceniając drugi z zakwestionowanych przepisów TK orzekł, że jest on niekonstytucyjny w części, która uzależnia ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu od uprzedniego zwolnienia strony od kosztów sądowych. Aktualna konstrukcja, wiążąca decyzję o ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego z uprzednią decyzją o zwolnieniu od kosztów sądowych, prowadzi do ograniczenia prawa do sądu, nieznajdującego usprawiedliwienia w innych wartościach konstytucyjnych. Tym zakresowym wyrokiem TK spowodował, że nie jest konieczna interwencja ustawodawcy, aby przepis mógł być pozostać w obrocie.
Sygn.akt P 37/07
Katarzyna Rychter