Ubezwłasnowolnienie służy osobom, które nie potrafią samodzielnie zatroszczyć się o swoje sprawy i dbać o własne dobro. Przede wszystkim dotyczy osób niepełnosprawnych intelektualnie w różnym stopniu, ale także tych, u których zaburzenia psychiczne związane są z nadużywaniem alkoholu czy braniem narkotyków.

Koniecznie należy wiedzieć, że podstawą do ubezwłasnowolnienia może być jedynie dobro osoby, której proces ma dotyczyć. W żadnym wypadku nie mogą to być np. korzyści osobiste czy finansowe.

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych to możność nabywania praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego własnym działaniem i we własnym imieniu. Oznacza to, że osoba mająca zdolność do czynności prawnych może swym własnym działaniem nabywać i tracić prawa oraz zaciągać zobowiązania.

Przyjmuje się, że osoba fizyczna może:

• korzystać z pełnej, nieograniczonej zdolności do czynności prawnych,

• mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

• być całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Pełną zdolność do czynności prawnych osoba fizyczna może utracić tylko w wyniku ubezwłasnowolnienia całkowitego.

Według polskiego prawa może ono zostać orzeczone w stosunku do osoby pełnoletniej, jak i nie mającej ukończonych lat osiemnastu, ale mającej ukończonych lat trzynaście.

Art. 13 par. l kc określa, że do ubezwłasnowolnienia całkowitego osoby w wieku powyżej lat trzynastu, może dojść tylko wtedy, gdy są spełnione w chwili orzekania o ubezwłasnowolnieniu dwie przesłanki, a mianowicie:

• osoba, której dotyczy postępowanie jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub też dotknięta innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, w szczególności pijaństwem lub narkomanią,

• wskutek tej choroby nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Trzeba pamiętać, że żadna inna ułomność osoby, niezależnie od tego, co jest jej przyczyną, nie daje podstaw do ubezwłasnowolnienia.

Sąd Okręgowy po uprawomocnieniu się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym przesyła odpis postanowienia do Sądu Rejonowego, Wydziału Rodzinnego, właściwego dla miejsca zamieszkania uczestnika postępowania (osoby ubezwłasnowolnionej).

Sąd opiekuńczy ustanawia dla niej przedstawiciela ustawowego - opiekuna. Dokonuje on w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej czynności prawnych.

Co istotne, czynności prawne dokonane przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych są nieważne – wyjątkiem jest sytuacja, gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego np. drobne zakupy. Wszelkich innych czynności prawnych dokonuje w imieniu osoby opiekun prawny.

Niektórych czynności przedstawiciel ustawowy nie może jednak dokonać. Są nimi np.:

• sporządzenie i odwołanie testamentu,

• zawarcie małżeństwa.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Ograniczenie zdolności do czynności prawnych następuje przez ubezwłasnowolnienie częściowe.

Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo:

• z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych , w szczególności pijaństwa lub narkomanii,

• wskutek tej choroby potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia swych spraw.

Przyczyny, z powodu których może dojść do ubezwłasnowolnienia częściowego i całkowitego, są takie same – orzeczenie ubezwłasnowolnienia może nastąpić tylko z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu i narkomanii.

Jak wynika z informacji dostępnych na stronie Sądu Okręgowego w Częstochowie, stan psychiczny osoby mającej zostać ubezwłasnowolnioną częściowo jest z reguły lepszy – dlatego też jest jej potrzebna jedynie pomoc do prowadzenia jej spraw.

Dla osoby takiej opiekuńczy Sąd Rejonowy po przesłaniu postanowienia o ubezwłasnowolnieniu częściowym ustanawia przedstawiciela ustawowego – kuratora. Zgoda kuratora jest potrzebna do ważności czynności prawnych dokonanych przez osobę ubezwłasnowolnioną.

Ważność zaś umowy, która została zawarta przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.

Jakie ma prawa osoba ubezwłasnowolniona?

• osoba taka może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego;

• bez zgody przedstawiciela może rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że Sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej;

• bez zgody może nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku.

Osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie może jednak podejmować niektórych czynności, np. nie może sporządzić i odwołać testamentu.

Czas trwania ubezwłasnowolnienia

Orzeczenie ubezwłasnowolnienia nie może nastąpić na czas określony – obowiązuje ono aż do jego uchylenia (bądź też zmiany).

Co ważne, sąd może w razie poprawy stanu psychicznego zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu - zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.

Kto i gdzie może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

W sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest Sąd Okręgowy miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w przypadku braku miejsca zamieszkania - Sąd miejsca jej pobytu.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć jedynie:

• krewny w linii prostej (jednak krewni osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, nie mogą zgłaszać wniosku o wszczęcie postępowania, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego),

• małżonek,

• przedstawiciel ustawowy.

Osoby nie należące do kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, a widzące potrzebę ubezwłasnowolnienia, np. dalszego krewnego lub obcej osoby potrzebującej pomocy, mogą złożyć jedynie wniosek do prokuratora o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.

Co powinien zawierać wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Wniosek powinien zawierać:

• zakres ubezwłasnowolnienia (częściowe lub całkowite),

• krótkie uzasadnienie przyczyn, dla których wniosek został złożony,

• stan cywilny osoby, która ma być ubezwłasnowolniona (jeżeli uczestnik pozostaje w związku małżeńskim, należy podać jego imię, nazwisko i adres).

Do wniosku należy dołączyć:

• aktualne zaświadczenie lekarskie z rozpoznaniem choroby,

• dowód dokonania opłaty stałej 40 zł,

• odpis aktu urodzenia (USC) uczestnika postępowania, dla kobiet aktu małżeństwa,

• kserokopię dowodu osobistego uczestnika (uczestniczki) postępowania,

• odpis aktu cywilnego wskazujący stopień pokrewieństwa wnioskodawcy z uczestnikiem postępowania,

• wskazać stan cywilny uczestnika postępowania,

• wskazać kandydata na kuratora dla uczestnika postępowania na czas trwania procesu (kuratorem nie może być wnioskodawca),

• wskazane jest podanie numeru telefonu wnioskodawcy celem ułatwienia kontaktu z biegłym.

Wniosek i wszystkie załączniki składane są w:

• czterech egzemplarzach, gdy uczestnik postępowania (osoba, która ma być ubezwłasnowolniona) jest stanu wolnego,

• pięciu egzemplarzach, gdy uczestnik postępowania pozostaje w związku małżeńskim, a małżonek nie jest osobą składającą wniosek.

W razie wątpliwości sąd powinien orzekać na korzyść obywateli
W razie wątpliwości sąd powinien orzekać na korzyść obywateli

Zobacz również

Ile kosztuje sprawa o ubezwłasnowolnienie?

• opłata stała w wysokości 40 zł,

• zaliczki na biegłego - ok. 500 zł.

Opłaty można uiścić na poczcie na podany w wezwaniu numer konta lub w kasie Sądu Okręgowego, każdorazowo podając numer sprawy, który również znajdziemy na wezwaniu.

Warto pamiętać, że wnioskodawca może ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych, składając wniosek o zwolnienie od kosztów z załączonym Oświadczeniem o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.