Jeśli zabytkowi grozi poważne uszkodzenie lub dewastacja, starosta może go nawet wywłaszczyć na rzecz samorządu lub Skarbu Państwa.
Posiadanie
nieruchomości zabytkowych wiąże się z wieloma istotnymi ograniczeniami i kontrolą ze strony państwa. Dotyczą one nawet tych obiektów, których jedynie fragment ma charakter zabytkowy.
Co to jest zabytek
Zabytkiem nieruchomym jest nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia. Do istoty zabytku należy i to, że zachowanie go w istniejącym kształcie leży w interesie społecznym ze względu na wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm.).
– Wystarczy, by np. kapliczka trwale połączona z gruntem miała charakter zabytkowy, aby przyjąć, że mamy do czynienia z nieruchomością zabytkową.
Podobnie budynek, w którym tylko część – np. drzwi czy okna – mają charakter zabytkowy, jest nieruchomością zabytkową – tłumaczy radca
prawny Iwona Jasionowicz-Klepacka z kancelarii radców prawnych Lexas.
O zabytkowym charakterze nieruchomości decydują więc jej cechy, a nie wpis do rejestru zabytków.
Do rejestru wpisuje się
nieruchomość zabytkową na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela tej nieruchomości lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek. Wpis taki ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości.
Obowiązki i dotacje
Właściciel zabytku jest zobowiązany do prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, do korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, a także do naukowego badania i dokumentowania zabytku oraz popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i
kultury.
Na wniosek właściciela lub posiadacza zabytku, który chce wiedzieć, jak może gospodarować zabytkiem, jakie prace czy zmiany może wprowadzać w budynku – wojewódzki konserwator zabytków wyda zalecenia konserwatorskie, określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być wprowadzone w tym zabytku. W praktyce ułatwi to właścicielowi lub posiadaczowi zarządzanie i gospodarowanie zabytkową nieruchomością.
Właściciel bądź posiadacz zabytku wpisanego do rejestru może ubiegać się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku.
Dotacja może być udzielona w wysokości do 50 proc. nakładów koniecznych do wykonania tych prac, a w szczególnych przypadkach nawet do 100 proc.
Prawo pierwokupu
Innym ograniczeniem prawa własności nieruchomości zabytkowej jest prawo pierwokupu na rzecz gminy (zob. art. 109 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 6 pkt 5 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm.)
– Gdy przedmiotem sprzedaży jest jedynie część nieruchomości, np. lokal mieszkalny o cechach zabytkowych, wówczas prawo pierwokupu przysługuje tylko do tej części nieruchomości budynkowej, która na skutek zmiany właściciela stanie się odrębną nieruchomością lokalową, oczywiście pod warunkiem, że prawo to było ujawnione w księdze wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości budynkowej – wyjaśnia radca prawny Iwona Jasionowicz-Klepacka z kancelarii radców prawnych Lexas.
Zajęcie i wywłaszczenie
W przypadku wystąpienia zagrożenia dla nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków, polegającego na możliwości jego zniszczenia lub uszkodzenia – starosta na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków może wydać decyzję o zabezpieczeniu tego zabytku w formie ustanowienia czasowego zajęcia do czasu usunięcia zagrożenia.
Co gorsza, czas, na jaki może nastąpić czasowe zajęcie, nie został prawnie określony, a więc właściciel takiej zabytkowej ziemi na czas nieokreślony może zostać pozbawiony w ogóle możliwości korzystania z niej.
W przypadku niemożliwości usunięcia zagrożenia taka nieruchomość może być na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków wywłaszczona przez starostę na rzecz Skarbu Państwa lub gminy, na terenie której zabytek się znajduje.
Pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga m.in.:
● prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru;
● wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku;
● prowadzenie badań konserwatorskich i architektonicznych zabytku wpisanego do rejestru;
● prowadzenie badań archeologicznych;
● przemieszczanie i dokonywanie podziału zabytkowej nieruchomości wpisanej do rejestru;
● zmiana przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z tego zabytku;
● podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru.
Podstawa prawna
Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz. 1568 ze zm.).
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm.).
