Będą zmiany w przesłuchiwaniu dzieci

Procedura przesłuchiwania dzieci - tryb szczególny i zwykły

Pod koniec zeszłego roku rzecznik praw dziecka Marek Michalak zwrócił się do resortu sprawiedliwości z prośbą o zwiększenie ochrony przesłuchiwanych dzieci.

Obecnie przesłuchanie dziecka w postępowaniu karnym może odbywać się w dwóch trybach, w zależności od tego, ile ma lat i jakim przestępstwem zostało pokrzywdzone.

Tryb "szczególny", określony w art. 185a i 185b k.p.k. obejmuje osoby poniżej 15 lat, pokrzywdzone przestępstwami przeciwko wolności seksualnej i obyczajności lub przestępstwami przeciwko rodzinie i opiece. Pozostali małoletni podlegają trybowi przesłuchania "zwykłego", określonego w art. 177 k.p.k.

Tryb "szczególny" zapewnia przede wszystkim jednorazowość przesłuchania, w którym uczestniczyć musi biegły psycholog, musi być rejestrowane, a udział w nim mogą brać: prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego, przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której pieczą pozostaje. Drugi tryb przesłuchania (177 k.p.k. - ten sam, który stosuje się wobec do dorosłych), któremu podlegają pozostali pokrzywdzeni małoletni (także poniżej 15. roku życia), nie przewiduje takich gwarancji.

Według RPD w sprawach, w których dzieci są przesłuchiwane w trybie "zwykłym", zdarza się, że zmuszone są do wielokrotnego składania zeznań.

Konieczne zmiany w systemie

W odpowiedzi na pismo RPD, wiceminister sprawiedliwości Piotr Kluz napisał, że resort zgadza się z opinią rzecznika, że przesłuchanie dziecka - świadka powinno odbywać się poza salą sądową, w odpowiednich warunkach i w specjalnie wyposażonych pomieszczeniach.

Przypomniał, że od 2007 r. MS jest członkiem Koalicji na Rzecz Przyjaznego Przesłuchania Dzieci, od kilku lat wspiera kampanię "Dziecko - świadek szczególnej troski", a od 2008 r., wraz z Fundacją Dzieci Niczyje, przyznaje certyfikaty pomieszczeniom służącym przesłuchiwaniu dzieci. Certyfikaty Przyjaznych Pokoi Przesłuchań otrzymały dotychczas 54 podmioty. Zgodził się, że takich miejsc jest wciąż zbyt mało, podkreślił jednak, że z każdym rokiem ich przybywa; resort planuje utworzenie kolejnych 20, m.in. w woj. opolskim i świętokrzyskim, gdzie nie ma jeszcze żadnego.

Kluz przyznał, że zbierane przez resort informacje potwierdzają uwagi RPD odnośnie unikania przez część sędziów przesłuchań w certyfikowanych pomieszczeniach czy odstępowania od ich rejestracji. "Departament Praw Człowieka wielokrotnie zwracał się o wyjaśnienie tych nieprawidłowości do właściwych prezesów sądów" - dodał.

Poinformował, że postulaty rzecznika ws. ustawowego zagwarantowania jednorazowego przesłuchania dzieci - świadków we wszystkich kategoriach spraw, zwłaszcza gdy znają sprawcę, w dużym zakresie uwzględnione zostały w projekcie nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego. Pod koniec stycznia projekt został skierowany do uzgodnień międzyresortowych.

Jak wyjaśnił Kluz, przesłuchiwanym dzieciom zostaną zapewnione różne poziomy ochrony, uzależnione od ich wieku oraz tego, czy posiadają w postępowaniu karnym status pokrzywdzonego.

Propozycje

W stosunku do pokrzywdzonych, którzy nie ukończyli 15 lat, zasada jednorazowego przesłuchania w szczególnych warunkach ulegnie rozszerzeniu o wszystkie przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej. Dotyczyć to będzie również ofiar handlu ludźmi. Wprowadzona zostanie też klauzula, że należy sięgać po to źródło dowodowe jedynie w celu ustalenia istotnych okoliczności sprawy.

Do świadków poniżej 15 lat niebędących pokrzywdzonymi, obligatoryjne - nie fakultatywne, jak dotychczas - będzie stosowanie szczególnego trybu, gdy ich zeznania mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Artykuł ten dotyczyć będzie spraw o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa seksualne oraz dotyczące np. przemocy w rodzinie.

Pokrzywdzeni, którzy ukończyli 15 lat, objęci będą procedurą jednorazowego przesłuchania, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na ich stan psychiczny.

Wobec świadków powyżej 15 lat, w sprawach m.in. o przestępstwa seksualne i przemoc w rodzinie, przewidziano "względnie obligatoryjne przesłuchanie przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie go na odległość, bez konieczności bezpośredniego kontaktu z oskarżonym".

Dla wszystkich pozostałych świadków, bez względu na ich wiek, już teraz jest możliwość przesłuchania na odległość, bez konieczności zetknięcia się z oskarżonym.

Ministerstwo za słuszną uznało także uwagę RPD o konieczności wyznaczenia kuratora dla dziecka w sytuacji, gdy sprawcą przestępstwa jest jedno z rodziców. Zdaniem Kluza wielu sędziów i prokuratorów ma tego świadomość, Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wskazuje jednak osób, które mogłyby skutecznie reprezentować pokrzywdzone dziecko w postępowaniu karnym i mających wiedzę prawniczą.

Dodał, że rozpoczęto już dyskusję nad tym zagadnieniem z przedstawicielami Prokuratury Generalnej.