Założenie działalności polegającej na świadczeniu usług przekazu pieniężnego jest związane z koniecznością zabezpieczenia transakcji finansowych i co najmniej wpisu do urzędowego rejestru. Przedsiębiorca, który uruchomi okienko kasowe bez dopełnienia urzędowych formalności, popełnia dzisiaj przestępstwo.
Obowiązująca od 24 października 2011 r. ustawa o usługach płatniczych (dalej ustawa) pozwala na sprawowanie ścisłej kontroli nad podmiotami zajmującymi się pośredniczeniem w przekazywaniu wpłat gotówkowych. Do tej pory świadczenie usług płatniczych miało wolnej działalności gospodarczej. Najbardziej problematyczna była działalność okienek kasowych. Fakt, że założenia takiej działalności wystarczyło nawet kilkaset złotych i nie podlegała ona żadnym obostrzeniom prawnym powodowało, że za brak wpłaty przekazanych pieniędzy w terminie, np. za rachunek za energię elektryczną czy gaz, odpowiadał wyłącznie klient i mógł on zostać obciążony odsetkami naliczonymi za zwłokę. W razie upadłości przedsiębiorcy prowadzącego okienko mógł on zostać zobowiązany do ponownej zapłaty rachunków. Teraz działalność polegająca na świadczeniu usług płatniczych jest działalnością regulowaną. Została ona poddana bardzo restrykcyjnym uregulowaniom prawnym i nadzorowi instytucji państwowych.
Działalność tylko dla profesjonalistów
Działalność w zakresie świadczenia usług płatniczych może być wykonywana wyłącznie przez dostawców usług płatniczych (art. 4 ust. 1 ustawy). Są nimi między innymi banki krajowe, instytucje kredytowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i organy administracji publicznej. Obowiązujące od niespełna dwóch miesięcy regulacje prawne wprowadziły także dwie dodatkowe kategorie podmiotów świadczących usługi płatnicze – biura usług płatniczych i instytucje płatnicze.
Pierwsza forma działalności jest zarezerwowana dla przedsiębiorców świadczących usługi płatnicze w ograniczonym zakresie. Mogą one głównie realizować przekazy pieniężne. Z kolei instytucje płatnicze mogą dodatkowo świadczyć takie usługi jak wymiana walut. Aby jednak prowadzić działalność w takiej formie krajowej instytucji płatniczej, trzeba spełnić dużo więcej wymogów. Instytucje płatnicze oraz biura usług płatniczych nie mogą prowadzić działalności polegającej na przyjmowaniu depozytów lub innych środków pieniężnych podlegających zwrotowi w rozumieniu ustawy – Prawo bankowe (art. 7 ust. 2 ustawy).
Wpis do urzędowego rejestru
Krajowe instytucje płatnicze, biura usług płatniczych, agenci oraz oddziały tych podmiotów podlegają wpisowi do rejestru krajowych instytucji płatniczych i innych dostawców. Taki rejestr prowadzi w systemie informatycznym Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Co ważne, rejestr jest jawny i dostępny dla osób trzecich przez stronę internetową KNF (jeszcze nie pojawiły się tam żadne wpisy). Osoby, które korzystają z usług płatniczych, będą mogły więc bez żadnych ograniczeń i formalności zapoznać się z udostępnionymi tam informacjami.
Rejestr składa się z trzech części. Dotyczą one:
● krajowych instytucji płatniczych, ich agentów i oddziałów
● kas oszczędnościowo-kredytowych i ich oddziałów
● biur usług płatniczych, ich agentów i oddziałów.
W przypadku krajowych instytucji płatniczych rejestr zawiera takie informacje, jak m.in., dane dotyczące samej instytucji (nazwa lub firma, numer w rejestrze przedsiębiorców, siedziba i adres) oraz dane dotyczące usług płatniczych, do świadczenia których krajowa instytucja płatnicza jest uprawniona. W tym zakresie każdy potencjalny klient może dowiedzieć się, kiedy przedsiębiorca dostał zezwolenie na prowadzenie instytucji płatniczej czy jakie usługi są objęte zakresem zezwolenia (art. 134 ustawy).
Rejestr w części dotyczącej biur usług płatniczych zawiera także dane dotyczące biura usług płatniczych, obejmujące nazwę (firmę), numer w rejestrze przedsiębiorców lub numer wpisu w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz siedzibę i adres albo miejsce zamieszkania i adres oraz adres głównego miejsca wykonywania działalności. Oprócz tego podane są w nim dane dotyczące agentów biura i oddziałów biura (art. 136 ustawy).
Zakładanie krajowej instytucji płatniczej
Świadczenie usług płatniczych w charakterze krajowej instytucji płatniczej wymaga uzyskania zezwolenia KNF (art. 60 ust. 1 ustawy). Do wniosku o wydanie zezwolenia należy dołączyć przede wszystkim wykaz usług płatniczych, które zamierza świadczyć przedsiębiorca oraz dokumenty potwierdzające posiadanie środków finansowych przeznaczonych na fundusze własne. O każdej zmianie mającej wpływ na aktualność informacji i dokumentów dołączonych do wniosku musi zostać niezwłocznie poinformowana KNF.
Zezwolenie może być wydane podmiotom posiadającym odpowiednio wysoki kapitał założycielski. Jest on uzależniony od tego, jakie usługi zamierza świadczyć wnioskodawca. Zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o usługach płatniczych musi on wynosić co najmniej równowartość:
● 125 tys. euro – jeżeli zamierza świadczyć wszystkie lub wybrane przez siebie wybiórczo usługi płatnicze
● 50 tys. euro – jeżeli zamierza świadczyć jedynie usługę płatniczą wykonywania transakcji płatniczych, w przypadku których zgoda płatnika na wykonanie transakcji udzielana jest przy użyciu urządzenia telekomunikacyjnego, cyfrowego lub informatycznego, a płatność przekazywana jest jedynie pośrednikowi pomiędzy użytkownikiem zlecającym transakcję płatniczą a odbiorcą.
● 20 tys. euro – jeżeli zamierza świadczyć jedynie usługę płatniczą przekazu pieniężnego.
Przedsiębiorca ubiegający się o zezwolenie musi też posiadać środki finansowe przeznaczone na fundusze własne, a także zapewniać ostrożne i stabilne zarządzanie działalnością w zakresie świadczenia usług płatniczych przez posiadanie, adekwatnych do rodzaju usług płatniczych, ich skali i stopnia złożoności, rozwiązań organizacyjnych.
Krajowa instytucja płatnicza, oprócz świadczenia usług płatniczych, może świadczyć ściśle powiązane ze świadczeniem usług płatniczych usługi dodatkowe, takie jak:
● usługi wymiany walut
● usługi bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych przekazanych w celu wykonania transakcji płatniczej
● usługi przechowywania i przetwarzania danych
Niezależnie od tego może ona prowadzić systemy płatności lub inną działalność gospodarczą.
Uruchomienie biura usług płatniczych
Zdecydowanie mniejsze wymagania muszą spełnić przedsiębiorcy decydujący się na prowadzenie działalności w ramach biura usług płatniczych. Podmioty te są uprawnione do świadczenia usługi przekazu pieniężnego wskazanych w art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy o usługach płatniczych. Działalność ta jest działalnością regulowaną w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (art. 118 ustawy o usługach płatniczych).
W przypadku biur usług płatniczych ustawa zastrzega, że średnia całkowitej kwoty transakcji płatniczych z poprzednich 12 miesięcy wykonanych przez biuro usług płatniczych, w tym przez agentów, za pośrednictwem których świadczy ono usługi płatnicze, nie może przekraczać kwoty 500 tys. euro miesięcznie. Pod groźbą kary finansowej właściciel biura musi zgłaszać przypadki każdego przekroczenia tego poziomu.
Osoba zarządzająca biurem nie może być osobą prawomocnie skazaną za przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwo przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, przestępstwo, o którym mowa w art. 165a kodeksu karnego (finansowanie terroryzmu) lub przestępstwo skarbowe.
Gwarancje ochrony środków pieniężnych
Ustawa o usługach płatniczych przewiduje, że biuro usług płatniczych ma bezwzględny obowiązek ochrony środków pieniężnych otrzymanych od użytkowników w celu wykonania transakcji płatniczych. Może zrobić to według swojego uznania przez zawarcie umowy gwarancji: bankowej albo ubezpieczeniowej. Zamiast tego może też zawrzeć umowę ubezpieczenia. Taka umowa powinna przewidywać wypłatę przez gwaranta (np. bank) lub zakład ubezpieczeń pieniędzy w sytuacji, gdy nie będzie w stanie zrobić tego biuro usług płatniczych.
Biura usług płatniczych będą rozliczane z wykonania obowiązku zawarcia umów przez KNF. Muszą one złożyć oryginał dokumentu potwierdzającego zawarcie pierwszej umowy gwarancji bankowej albo ubezpieczeniowej albo pierwszej umowy ubezpieczenia w terminie 7 dni od dnia zawarcia takiej umowy. W razie zwłoki KNF może nałożyć na biuro usług płatniczych karę pieniężną sięgającą do 500 zł za każdy dzień opóźnienia. Nie może ona być jednak większa niż 100 tys. zł (art. 127 ust. 7 ustawy o usługach płatniczych).
Od 2 grudnia br. obowiązują przepisy wykonawcze określające minimalne sumy gwarancyjne i ubezpieczeniowe dla biur usług płatniczych. Przewidują one, że dolna granica gwarancji lub ubezpieczenia w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy wynosi 1,2 proc. całkowitej rocznej kwoty transakcji płatniczych wykonanych przez biuro usług płatniczych. W każdym przypadku nie może ono być jednak mniejsza niż równowartość 18 tys. euro.
Obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia powstaje nie później niż w dniu poprzedzającym rozpoczęcie wykonywania transakcji płatniczych. Z kolei działające już biura muszą zawrzeć umowy w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o usługach płatniczych, czyli 25 stycznia 2012 r (art. 175 ustawy o usługach płatniczych).
Odpowiedzialność cywilna i karna
Właściciele instytucji płatniczych biur usług płatniczych muszą świadczyć działalność zgodnie z przepisami ustawy o usługach płatniczych. Za ich niewłaściwe wykonanie grozi im nie tylko odpowiedzialność cywilna za niewykonanie lub nienależyte wykonanie transakcji płatniczej, ale i karna.
Podmioty, które prowadzą działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług płatniczych bez spełnienia wymaganych prawem wymagań, które pozwalają im na uzyskanie statusu dostawcy podlegają grzywnie do 5 mln zł, karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie. Tej samej karze podlega ten, kto, nie będąc uprawniony, używa w nazwie (firmie) lub do określenia wykonywanej działalności gospodarczej albo w reklamie określeń „usługi płatnicze”, „biuro usług płatniczych” albo „instytucja płatnicza” (art. 150 ust 1 i 2 ustawy). Są to więc podobne restrykcyjne sankcje do tych, które wystepują przy prowadzeniu nielegalnej działalności bankowej.
Ustawa uznaje również za przestępstwo zawieranie umów o usługę płatniczą w imieniu dostawcy lub na jego rzecz, gdy osoba działa bez upoważnienia otrzymanego od dostawcy. Taki czyn jest zagrożony karą grzywny do 3 mln zł, karą pozbawienia wolności do lat 2 albo obu tym karom łącznie (art. 151 ust 1 ustawy). Przepisy przewidują również, że przestępstwa dopuszcza się osoba, która przekazuje sfałszowane informacje do KNF (art. 152 ust 1 i 2 ustawy o usługach płatniczych) oraz w sposób nieuprawniony ujawnia informacje dotyczące użytkownika w związku ze świadczonymi mu usługami płatniczymi (art. 153 ust 1 i 2 ustawy).
Mając na uwadze to, że ustawa nałożyła na podmioty świadczące usługi płatnicze wiele dodatkowych wymogów, ustawodawca zdecydował się w niektórych przypadkach wprowadzić okresy przejściowe na dostosowanie się do nowych obowiązków. Przepisy przejściowe w tym zakresie zawierają art. 168–180 ustawy o usługach płatniczych.
Rodzaje usług płatniczych
Usługami płatniczymi jest działalność polegająca m.in. na:
● przyjmowaniu wpłat gotówki i dokonywaniu wypłat gotówki z rachunku płatniczego oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku
● wykonywaniu transakcji płatniczych, w tym transferu środków pieniężnych na rachunek płatniczy u dostawcy użytkownika lub u innego dostawcy:
– przez wykonywanie usług polecenia zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty,
– przy użyciu karty płatniczej lub podobnego instrumentu płatniczego,
– przez wykonywanie usług polecenia przelewu, w tym stałych zleceń;
● wydawaniu instrumentów płatniczych;
● zawieraniu umów z przedsiębiorcami o przyjmowanie zapłaty przy użyciu instrumentów płatniczych;
● świadczeniu usługi przekazu pieniężnego;
● wykonywaniu transakcji płatniczych, w przypadku których zgoda płatnika na wykonanie transakcji udzielana jest przy użyciu urządzenia telekomunikacyjnego, cyfrowego lub informatycznego, a płatność przekazywana jest jedynie pośrednikowi pomiędzy użytkownikiem zlecającym transakcję płatniczą a odbiorcą.
Podstawa prawna
Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2011 r. nr 199, poz. 1175)
Rozporządzenie ministra finansów z 22 listopada 2011 r. w sprawie minimalnej sumy gwarancji bankowej i ubezpieczeniowej wymaganej w związku ze świadczeniem usług płatniczych przez biuro usług płatniczych oraz terminu powstania obowiązku zawarcia umowy gwarancji (Dz.U. z 2011 r. nr 261, poz. 1558).