Prawo własności, które małżonek nabył w trakcie trwania małżeństwa, z zasady wchodzi w skład majątku wspólnego. Tę regułę może jednak – choć nie musi – uchylać mechanizm surogacji.

Surogacja pośrednia

Mężczyzna żądał ustalenia, że w skład majątku wspólnego jego i jego byłej żony wchodzi zabudowana nieruchomość. Wniósł również o dokonanie podziału majątku wspólnego poprzez przyznanie nieruchomości żonie ze spłatą na jego rzecz. Zdaniem kobiety jednak nieruchomość wcale nie wchodziła do majątku wspólnego. Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim oddalił wniosek męża. Sędziowie ustalili bowiem, że jednego dnia zostały zawarte dwie umowy. Najpierw kobieta sprzedała spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, które stanowiło składnik jej majątku osobistego, ponieważ nabyła je na dwa miesiące przez zawarciem małżeństwa, a z mężem nie zawierała żadnych umów majątkowych małżeńskich. Druga umowa dotyczyła kupna przez oboje małżonków zabudowanej nieruchomości. Zdaniem sądu nieruchomość została nabyta w całości za pieniądze uzyskane z tytułu sprzedaży spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego stanowiącego majątek osobisty kobiety, a więc zgodnie art. 33 pkt 10 k.r.o. nieruchomość ta stanowi jej majątek osobisty. Zaistniała tu więc surogacja pośrednia, polegająca na nabyciu składnika majątku osobistego ze środków pieniężnych uzyskanych z innego składnika majątku osobistego.

Zaliczenie do wspólności

Sędziowie uznali, że oświadczenie złożone przy zawarciu umowy sprzedaży, iż nieruchomość zostaje nabyta ze środków z majątku wspólnego i do majątku wspólnego, nie przesądza o jej przynależności do wspólnego majątku. Mężczyzna złożył apelację do Sądu Okręgowego w Białymstoku, który podzielił stanowisko sądu I instancji, iż środki pieniężne na nabycie nieruchomości pochodziły z majątku wspólnego małżonków. Pomimo jednak prawidłowego ustalenia pochodzenia środków pieniężnych sąd pierwszej instancji błędnie uznał, iż nieruchomość ta stanowi majątek osobisty kobiety.
Prawo własności nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej z reguły wchodzi do majątku wspólnego, i to niezależnie od tego, czy zostało nabyte przez jedno z małżonków, czy przez oboje. Bez znaczenia jest również to, czy środki przeznaczone na nabycie własności pochodziły z majątku wspólnego, czy też z majątku osobistego, chyba że nabycie nastąpiło w drodze surogacji. Polega ona na zaliczeniu do majątku osobistego każdego z małżonków przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej w zamian za inne przedmioty majątkowe stanowiące majątek osobisty tego z małżonków. Działanie surogacji może być jednak zmodyfikowane wolą małżonka, na którego rzecz surogacja ma nastąpić. Małżonek ten może postanowić, że nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku wspólnego. Wola uchylenia surogacji musi być wyrażona w tej samej czynności prawnej, przez którą nastąpiło nabycie danego przedmiotu majątkowego.
W niniejszej sprawie miała miejsce właśnie taka sytuacja. Kobieta oświadczyła bowiem, że nabywa nieruchomość do majątku wspólnego. Zdaniem sądu należy więc uznać, iż kobieta swoją wolą wyrażoną w umowie nabycia nieruchomości uchyliła skutek surogacji, a tym samym przedmiot tej umowy zamiast do jej majątku osobistego, wszedł do majątku wspólnego.

Mechanizm surogacji można uchylić oświadczeniem woli

Wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku, sygn. akt II Ca 23/11.