Odpowiedzialność majątkową za decyzje wydane z rażącym naruszeniem prawa będą ponosiły nie tylko instytucje państwowe, lecz także wydający je urzędnicy. Funkcjonariusz publiczny, który swoim zachowaniem wyrządzi szkodę, będzie musiał zwrócić wypłacone przez państwo odszkodowanie
Co roku Skarb Państwa i samorząd terytorialny wypłacają obywatelom miliony złotych z tytułu odszkodowań za niekompetencję, opieszałość i bezprawne decyzje funkcjonariuszy publicznych. Za niespełna cztery miesiące wypłacane rekompensaty nie będą obciążały wyłącznie kieszeni podatników. W części przypadków za wyrządzone szkody zapłacą sami urzędnicy. Umożliwia to czekająca na publikację ustawa o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa.

Krępujące procedury

Obowiązujące regulacje dają jedynie możliwość, a nie obowiązek domagania się zwrotu kwoty odszkodowania od urzędnika na podstawie kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego przepisami poszkodowany może domagać się pokrycia strat jedynie od jednostki Skarbu Państwa czy samorządu terytorialnego, a więc sądu, szpitala czy urzędu, w którym została wydana bezprawna decyzja czy wyrok. Nie ma natomiast możliwości wystąpienia z takim roszczeniem bezpośrednio do urzędnika.
Jeżeli funkcjonariusz wyrządził komuś szkodę w związku z wykonywaną przez siebie pracą i Skarb Państwa ją naprawił, to może on dochodzić zwrotu kosztów na drodze regresowej. Musi się on jednocześnie liczyć z ograniczeniami, jakie wynikają z kodeksu pracy. Pracownik jest zobowiązany do naprawienia szkody do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Przy czym jeżeli wyrządził szkodę umyślnie, to odpowiada w pełnej wysokości. Skarb Państwa musi jednak udowodnić, że pracownik działał świadomie z zamiarem wyrządzenia szkody. Przepisy te są jednak bardzo rzadko wykorzystywane. Udowodnić umyślność wyrządzenia szkody przez urzędnika jest w praktyce bardzo trudno.

Warunki odpowiedzialności

Uchwalona 20 stycznia 2011 r. ustawa o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa wprowadza jasne kryteria i procedurę, która pozwala na zwrotne wyegzekwowanie kwot wypłaconych obywatelom przez instytucje publiczne.
Zgodnie z rozwiązaniami przewidzianymi w nowej regulacji funkcjonariusz publiczny będzie ponosił osobistą odpowiedzialność majątkową w przypadku, gdy łącznie zostaną spełnione trzy warunki. Po pierwsze na mocy prawomocnego orzeczenia sądu lub na mocy ugody musi zostać wypłacone przez podmiot odpowiedzialny (np. gminę, szpital) odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa, czyli m.in. w przypadkach działania urzędników bez podstawy prawnej. Po drugie takie naruszenie musi zostać spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem urzędnika, a na koniec rażące naruszenie prawa musi zostać stwierdzone zgodnie z art. 6 omawianej ustawy.
Przykładowo będzie to wydanie ostatecznej decyzji stwierdzającej nieważność decyzji lub postanowienia na podstawie kodeksu postępowania administracyjnego lub stwierdzenie braku podstawy prawnej lub rażącego naruszenia prawa na podstawie przepisów ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Definicja funkcjonariusza

Ustawa wprowadza własną definicję funkcjonariusza publicznego. Jest nim każda osoba działająca w charakterze organu administracji publicznej lub z jego upoważnienia albo jako członek kolegialnego organu administracji publicznej. Jest to także osoba wykonująca w urzędzie organu administracji publicznej pracę w ramach stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy cywilnoprawnej, która jednocześnie bierze udział w prowadzeniu sprawy rozstrzyganej w drodze decyzji lub postanowienia przez taki organ.
W odróżnieniu od istniejących dotychczas reżimów odpowiedzialności dyscyplinarnej i pracowniczej dotyczących niektórych tylko (grup urzędników dokonujących rozstrzygnięć administracyjnych), zasady przewidziane w ustawie mają charakter uniwersalny. Dotyczą one co do zasady wszystkich osób, które ze względu na swoje uprawnienia wykonują władzę publiczną, w tym dokonują rozstrzygnięć administracyjnych (jako piastuni funkcji organu administracji) oraz ze względu na swe kompetencje prawne mają wpływ na treść rozstrzygnięć administracyjnych.



Granice regresu

Odszkodowanie, które będzie musiał zapłacić funkcjonariusz publiczny z tytułu szkody wyrządzonej przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa, będzie ustalane w wysokości odszkodowania wypłaconego obywatelowi. Nie będzie ono mogło jednak przewyższać kwoty dwunastokrotności miesięcznego wynagrodzenia. W przypadku gdy kilku funkcjonariuszy publicznych dopuści się działania lub zaniechania powodującego obowiązek wypłaty odszkodowania, każdy z nich poniesie odpowiedzialność stosownie do przyczynienia się do rażącego naruszenia prawa i stopnia winy. Jeżeli nie będzie możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych funkcjonariuszy publicznych do rażącego naruszenia prawa, będą oni odpowiadali w częściach równych. Każdy z nich wtedy będzie ponosił odpowiedzialność do kwoty dwunastokrotności miesięcznego wynagrodzenia.
Nowa ustawa przewiduje górną granicę odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy tylko wtedy, gdy działali oni nieumyślnie. Jeżeli rażące naruszenie prawa zostało umyślnie spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego, będzie odpowiadał on do wysokości odszkodowania, które zostało wypłacone przez podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa.
Wynagrodzenie przysługujące funkcjonariuszowi publicznemu będące podstawą do wyliczenia górnej granicy odszkodowania będzie określane na dzień działania lub na koniec okresu zaniechania, które spowodowało rażące naruszenie prawa. Jeśli i w takiej sytuacji wynagrodzenie będzie określone w różnej wysokości, trzeba będzie przyjąć wysokość najwyższą. Jeżeli ustalenie wynagrodzenia według zasad określonych w omawianym trybie nie będzie możliwe, wynagrodzenie przysługujące funkcjonariuszowi publicznemu będzie określane na dzień stwierdzenia rażącego naruszenia prawa. Jeżeli natomiast w tym dniu osobie odpowiedzialnej nie przysługuje już wynagrodzenie jako funkcjonariuszowi publicznemu, wynagrodzenie zostanie określone na ostatni dzień, w którym jej ono przysługiwało.

Decyzja prokuratora

W terminie 14 dni od dnia wypłaty odszkodowania kierownik instytucji, która wypłaciła odszkodowanie, będzie musiał złożyć do prokuratora okręgowego właściwego ze względu na siedzibę podmiotu odpowiedzialnego wniosek o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego.
Do wniosku będzie musiał załączyć dowód wypłaty odszkodowania i stanowiące podstawę tej wypłaty orzeczenie lub ugodę. W przesyłanej dokumentacji powinno się ponadto znaleźć rozstrzygnięcie stwierdzające rażące naruszenie prawa oraz uwierzytelnione kopie posiadanych akt postępowania sądowego lub administracyjnego, w którym zostało wydane to rozstrzygnięcie.
Po wpłynięciu wniosku prokurator przeprowadzi postępowanie wyjaśniające zmierzające do ustalenia przesłanek uzasadniających wytoczenie na rzecz podmiotu odpowiedzialnego powództwa o odszkodowanie przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu z tytułu szkody wyrządzonej przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa. W przypadku stwierdzenia istnienia podstaw do wytoczenia przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu powództwa, prokurator przed jego wytoczeniem wezwie na piśmie funkcjonariusza publicznego do dobrowolnego spełnienia świadczenia w określonym terminie. Nie będzie on mógł być jednak krótszy niż siedem dni od dnia otrzymania wezwania, a po bezskutecznym upływie tego terminu wytacza powództwo. Jeżeli po zapoznaniu się z aktami sprawy śledczy dojdzie do wniosku, że nie ma podstaw do wytoczenia powództwa, odmówi on podjęcia tej czynności.

Kara dla kierownika

Dość dużym rygorom zostaną poddani również kierownicy instytucji, które wypłaciły odszkodowania za bezprawne działania swoich pracowników. W momencie kiedy nie złożą oni wniosku o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego do prokuratora okręgowego lub nie uczynią tego na czas, będą podlegali odpowiedzialności karnej. Za takie zaniechanie sąd będzie mógł skazać ich na karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech. Nieumyślne działanie kierownika będzie zagrożone grzywną albo karą ograniczenia wolności. Przestępstwa będą ścigane z urzędu.
Obecnie ustawa oczekuje na publikację w Dzienniku Ustaw. Wejdzie w życie po trzech miesiącach od ogłoszenia.
Odszkodowania od urzędników
Za decyzje wydane z rażącym naruszeniem prawa będą mogli odpowiadać materialnie m.in.:
● pracownicy urzędów skarbowych i izb skarbowych,
● funkcjonariusze celni,
● członkowie korpusu służby cywilnej,
● pracownicy samorządowi,
● członkowie i pracownicy biura samorządowych kolegiów odwoławczych,
● osoby pełniące funkcje jednoosobowych organów administracji publicznej rozstrzygające w drodze decyzji administracyjnej indywidualne sprawy administracyjne.
Podstawa prawna
Ustawa z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa.