Na miejskie wysypiska powinno trafiać coraz mniej odpadów ulegających biodegradacji. Za postępy w tym zakresie odpowiedzialne są gminy, które muszą wdrażać metody selektywnego zbierania i odbierania śmieci.
Ustawa o odpadach określa zadania własne samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi. Są to zadania obowiązkowe. Samorządy muszą więc realizować je głównie z własnych środków budżetowych. Do zadań gmin należy objęcie mieszkańców systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych. Ma to przede wszystkim na celu uniknięcie powstawania dzikich składowisk oraz zjawiska podrzucania odpadów. Gmina może realizować to zadanie przy wykorzystaniu własnych jednostek organizacyjnych, jak również zlecić wykonywanie tego zadania lokalnym przedsiębiorcom. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta muszą reglamentować tego rodzaju przedsięwzięcia poprzez wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta są również uprawnieni do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzielonym zezwoleniem. W razie naruszenia jego warunków może wezwać przedsiębiorcę do niezwłocznego zaniechania naruszania, a w przypadku kontynuowania przez niego niedozwolonych praktyk – cofnąć zezwolenie.
Segregacja śmieci
Gmina ma obowiązek zapewnić także warunki do funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych. Oznacza to, że musi przede wszystkim podejmować działania w celu ograniczenia wypełniania lokalnych składowisk odpadami komunalnymi, które ulegają biodegradacji. Nie chodzi tutaj więc o wszystkie odpady komunalne powstające w gminie, ale wyłącznie o te, które powstają w gospodarstwach domowych i ulegają tlenowemu lub beztlenowemu rozkładowi przy udziale mikroorganizmów (art. 3 ust. 3 pkt 7 ustawy o odpadach). Podobnie są traktowane biodegradowalne odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych.
Tworzenie warunków do selektywnego gospodarowania odpadami wiąże się też z wydzielaniem odpadów niebezpiecznych (wymienia je art. 3 ust. 2 ustawy o odpadach) z odpadów komunalnych. Gmina musi też dbać o osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych.
Budowa nowych instalacji
Kolejnym zadaniem każdej gminy jest zapewnianie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami lub przedsiębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Gmina powinna także zapewniać warunki do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przez przedsiębiorców. Podstawowym rodzajem instalacji do zagospodarowania odpadów są składowiska odpadów, sortownie odpadów, kompostownie odpadów zielonych i zbieranych selektywnie opadów organicznych. Palącym problemem jest w dalszym ciągu brak wystarczającej liczby instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów.
Zmniejszanie ilości odpadów
Na gminach ciąży od blisko 5 lat także ważny obowiązek zapewnienia warunków do ograniczania ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji. Założenia w tym zakresie są sprecyzowane w art. 16 a pkt 4 ustawy o odpadach. Zgodnie z nimi trzeba stosować takie środki, aby do 31 grudnia 2010 r. na wysypiskach nie było składowanych więcej niż 75 proc. odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w porównaniu do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Proporcje te będą wzrastać wraz z upływem czasu. Z końcem 2013 r. będzie to musiało być nie więcej niż 50 proc. wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, zaś do 31 grudnia 2020 r. nie więcej niż 35 proc. Wymogi te wynikają z przepisów unijnych implementowanych z dyrektywy Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz.Urz. L 182, z 16.07.1999, str. 1).
Co istotne, brakuje danych dotyczących masy wytwarzanych odpadów w 1995 roku. Dlatego w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2010 wskazano, że w gminnych, powiatowych i wojewódzkich planach gospodarki odpadami należy przyjąć, że w tymże roku mieszkaniec miasta wytworzył 155 kg takich odpadów. Z kolei mieszkańcy wsi wytworzyli w tym roku 47 kg odpadów ulegających biodegradacji.
Niestety, ustawa o odpadach nie wyjaśnia, co należy rozumieć poprzez sformułowanie stwarzania warunków do ograniczania ilości składowanych odpadów biodegradowalnych. Dlatego w celu realizacji tego obowiązku gminy muszą wykazać się własną inwencją, a w szczególności położyć nacisk na segregację śmieci i zorganizowanie ich selektywnej zbiórki. W ślad za tym powinny pójść kontrole przedsiębiorców, którym wydano zezwolenia na odbiór odpadów od właścicieli nieruchomości i egzekwowanie ujawnionych w ich wyniku uchybień.
Szereg działań systemowych w zakresie realizacji obowiązków nałożonych na Polskę podjęło już Ministerstwo Środowiska. Zwiększono między innymi stawki za składowanie odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, zmierzając tym samym do bezwzględnego ograniczenia ich ilości na składowiskach odpadów na rzecz ich wykorzystania. W Krajowym Planie Gospodarowania Odpadami 2010 przyjęto, że wzrost wytwarzania odpadów w okresach 5-letnich będzie kształtował się na poziomie 5 proc. i będzie wynosił w 2010 r. 289 kg na osobę rocznie, podczas gdy w 2018 r. będzie to 313 kg. Jednocześnie znacznie szybciej ma się zwiększać poziom selektywnego zbierania takich odpadów, z 10 proc. w 2010 r. do 20 proc. w 2018 r.
Zbieranie zużytego sprzętu
Ostatnim wymienionym w ustawie o odpadach zadaniem gminy jest inicjowanie i ułatwianie tworzenia punktów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. W tym zakresie ma ona kilka możliwości. W pierwszej kolejności może tworzyć własne punkty zbierania zużytego sprzętu i przekazywać go do zakładów przetwarzania (gmina może finansować samodzielnie proces tworzenia i utrzymania punktu, ale może też znaleźć firmę, która podejmie się sfinansowania tego działania). Tworzenie i utrzymanie lokalnych punktów zbierania zużytego sprzętu elektronicznego można też powierzyć firmie, która realizuje zadania z zakresu utrzymania porządku i czystości w gminie.
Władze gminy mają też obowiązek wskazywania lokalizacji, w których mogą być prowadzone akcje odbierania zużytego sprzętu od mieszkańców gminy, oraz podejmowania działań informacyjnych i edukacyjnych w tym zakresie. Władze gminy mają więc ustawowy obowiązek informowania swoich mieszkańców o położeniu punktów zbierania zużytego sprzętu elektronicznego. Mogą zrobić to poprzez zamieszczenie stosownej informacji na stronie internetowej lub poprzez wywieszenie informacji na tablicach.
Podstawa prawna
Art. 16 a ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2007 r. nr 39, poz. 251 z późn. zm.).