W spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego działa rada nadzorcza. Kadencja członka rady nadzorczej w spółkach z większościowym udziałem jednostek samorządu terytorialnego trwa trzy lata. Członków zarządu spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego powołuje i odwołuje rada nadzorcza.
Jednostki samorządu terytorialnego mogą powierzać wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, w drodze umowy na zasadach ogólnych – z uwzględnieniem przepisów o finansach publicznych lub, odpowiednio, przepisów o zamówieniach publicznych i przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jeżeli do prowadzenia danego rodzaju działalności na podstawie innych ustaw jest wymagane uzyskanie zezwolenia, jednostki samorządu terytorialnego mogą powierzyć wykonywanie zadań wyłącznie podmiotowi posiadającemu wymagane zezwolenie.
Obowiązkiem osób uczestniczących w zarządzaniu mieniem komunalnym jest zachowanie szczególnej staranności przy wykonywaniu zarządu zgodnie z przeznaczeniem tego mienia i jego ochrona. Niedochowanie tego wymogu może uzasadniać odpowiedzialność majątkową, dyscyplinarną, za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, karną, a także polityczną. Oświadczenie woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą.

Utworzenie spółki

Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, jeżeli łącznie zostaną spełnione następujące warunki:
● istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym,
● występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.
Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich również wówczas, jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób, spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową.
Ograniczenia, o których mowa wyżej, dotyczące tworzenia spółek prawa handlowego i przystępowania przez gminę do nich, nie mają zastosowania do posiadanych przez gminę akcji lub udziałów spółek zajmujących się czynnościami bankowymi, ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego, a także innych spółek ważnych dla rozwoju gminy.

Spółki województw

Poza sferą użyteczności publicznej również województwo może tworzyć spółki prawa handlowego na zasadach i w formach określonych w ustawie o samorządzie województwa.
Tak więc, jak wynika z art. 13 tej ustawy, w sferze użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także może przystępować do takich spółek.
Poza sferą użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne oraz przystępować do nich, jeżeli działalność spółek polega na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa.
Spółka z udziałem samorządu terytorialnego określa w regulaminie zasady korzystania z usług publicznych świadczonych przez spółkę, a także obowiązki spółki wobec odbiorców usług. Regulamin ten oraz jego zmiany obowiązują na obszarze jednostek samorządu terytorialnego po zatwierdzeniu przez organy wykonawcze tych jednostek.



Władze spółek

W spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego działa rada nadzorcza. Do tych rad nadzorczych ma zastosowanie kodeks spółek handlowych, z kilkoma zastrzeżeniami.
Kadencja członka rady nadzorczej w spółkach z większościowym udziałem jednostek samorządu terytorialnego trwa trzy lata. Członkowie rady nadzorczej, reprezentujący w spółce jednostkę samorządu terytorialnego, są powoływani spośród osób, które złożyły egzamin w trybie przewidzianym w przepisach o komercjalizacji i prywatyzacji, tj. w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 września 2004 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (Dz.U. nr 198, poz. 2038 ze zm.).
Członków zarządu spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego powołuje i odwołuje rada nadzorcza. Generalnie podobne zasady obowiązują w spółkach zależnych od spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego. Do wnoszenia wkładów oraz obejmowania udziałów i akcji mają zastosowanie zasady obowiązujące m.in. przy gospodarowaniu mieniem gmin, powiatów i województw.
W jednoosobowych spółkach jednostek samorządu terytorialnego funkcję zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) pełnią organy wykonawcze tych jednostek samorządu terytorialnego.
Do zbycia akcji i udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych z udziałem jednostek samorządu terytorialnego stosuje się przepisy działu IV ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji.
I tak np. akcje spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego zbywa przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego, a w przypadku gminy wójt (burmistrz, prezydent miasta).
Akcje należące do samorządu terytorialnego są zbywane m.in. w trybie:
● oferty ogłoszonej publicznie,
● przetargu publicznego,
● rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
Orzecznictwo
Przedmiot działalności spółki gminnej
Jeżeli spółkę powołała do życia spółka akcyjna, odrębna od gminy osoba prawna, i ten również podmiot, a nie gmina, określił w akcie założycielskim spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przedmiot jej działania jako „zarządzanie nieruchomościami na zlecenie”, to tak określony przedmiot działania wskazuje, że jest on uregulowany odmiennie (znacznie szerzej) niż cel wynikający z przepisu art. 189 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 ze zm.), skoro mowa jest ogólnie o nieruchomościach, bez ograniczenia, iż chodzi o te należące do zasobu gminnego, zaś forma uzyskiwania przedmiotu działalności – „zlecenie” wskazuje, iż następować to będzie w wyniku umów cywilnoprawnych. Taki przedmiot działalności spółki oznacza, że w istocie wykracza on poza sferę użyteczności publicznej – wyrok z 30 stycznia 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim II SA/Go 780/07.
Zadania z zakresu użyteczność publiczna
Nie wszystkie zadania własne jednostek samorządu terytorialnego mogą być uznane za zadania o charakterze użyteczności publicznej. Działalność spółki obejmująca udzielanie poręczeń, pożyczek i kredytów zaciąganych przez jednostki samorządu terytorialnego nie wykazuje koniecznych elementów dla uznania takiej działalności jako realizacji zadania o charakterze użyteczności publicznej. Tego rodzaju działalności nie można bowiem uznać za formę realizacji zadań mających na celu bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty – wyrok NSA z 16 maja 2006 r., II OSK 288/06, OwSS 2006/4/108.
Podstawa prawna
Ustawa z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. nr 9, poz. 43 ze zm.).
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).
Dział IV ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2002 r. nr 171, poz. 1397 ze zm.).