Mandat radnego wygasa z mocy ustawy w przypadkach enumeratywnie wyliczonych w art. 190 ustawy z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Przyczyny wygaśnięcia mandatu, które mają najdonioślejsze znaczenie w praktyce samorządowej, dotyczą przede wszystkim naruszenia ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności (por. art. 190 ust. 1 pkt 2a Ordynacji) oraz niezłożenia w terminach, określonych w odrębnych przepisach, oświadczenia o swoim stanie majątkowym (art. 1 pkt 1b Ordynacji).
Zgodnie z art. 24h ustawy o samorządzie gminnym radny jest obowiązany do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym, które dotyczy zarówno majątku odrębnego, jak i majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Radni składają pierwsze oświadczenie majątkowe w terminie 30 dni od dnia złożenia ślubowania. Kolejne oświadczenia majątkowe są składane co roku do 30 kwietnia, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego, oraz na dwa miesiące przed upływem kadencji.
W zakresie zasad składania oświadczeń majątkowych ustawa o samorządzie gminnym została istotnie znowelizowana (dodano art. 24h ust. 5a, który wejdzie w życie od nowej kadencji rad). W przypadku uchybienia terminom złożenia oświadczeń przewodniczący rady gminy w terminie 14 dni od dnia stwierdzenia niedotrzymania terminu wzywa osobę, która nie złożyła oświadczenia do jego niezwłocznego złożenia, wyznaczając dodatkowy czternastodniowy termin. Termin ten liczy się od dnia skutecznego dostarczenia wezwania. Uzasadnieniem wprowadzenia nowych przepisów był zbytni rygoryzm dotychczasowych regulacji, innymi słowy sankcja za niezłożenie (opóźnienie) oświadczenia w postaci wygaśnięcia była niewspółmierna do przewinienia.
Zgodnie z art. 24f ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym (oraz analogicznymi przepisami ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa), radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.
Radny naruszy zatem zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia danej jednostki samorządowej, prowadząc taką działalność osobiście, jako indywidualny przedsiębiorca lub działając jako przedsiębiorca w ramach spółki cywilnej. Podobnie mandat wygasa w przypadku pełnienia przez radnego funkcji członka zarządu spółki czy stowarzyszenia lub fundacji prowadzącej działalność gospodarczą z wykorzystaniem mienia gminy (wyrok NSA z 12 stycznia 2006 r., II OSK 787/05, ONSAiWSA 2006/3/86).
Wygaśnięcie mandatu radnego w obu powyższych przypadkach stwierdza rada w drodze uchwały, najpóźniej trzech miesiące od wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. W przypadku gdy organ gminy nie podejmuje uchwały, wojewoda wzywa organ gminy do podjęcia odpowiedniego aktu w terminie 30 dni, a w razie bezskutecznego upływu terminu wojewoda, po powiadomieniu ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wydaje zarządzenie zastępcze.
Uchwała rady gminy, stwierdzająca wygaśnięcie mandatu, co do zasady ma charakter deklaratoryjny. Jednakże, analizując charakter prawny takiej uchwały, należy wskazać, że nie są to jednak wyłącznie akty potwierdzające (poświadczenia), ponieważ nie są całkowicie zdeterminowane przez prawo. Tkwi w nich również element kształtujący (wyrok z 11 lipca 2007 r. WSA w Rzeszowie, II SA/Rz 339/07). Uchwałę rady o wygaśnięciu mandatu radnego doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu. Uchwała rady o wygaśnięciu mandatu w obydwu rozpatrywanych przypadkach może być przez zainteresowanego zaskarżona do sądu administracyjnego w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia uchwały.
PODSTAWA PRAWNA
● Ustawa z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U. z 2003 r. nr 159, poz. 1547 ze zm.).
● Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).

MAGDALENA ZABŁOCKA, radca prawny, współpracuje z kancelarią Domański Zakrzewski Palinka, specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących prawa publicznego, w tym partnerstwa publiczno-prywatnego