Jaki podmiot jest właściwy do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego? W jakiej formie to następuje?
Marek Chmaj
prof. dr hab., Kancelaria Radcowska Chmaj i Wspólnicy
Wygaśnięcie mandatu radnego wymaga potwierdzenia w drodze uchwały rady. Zatem, aby nastąpił skutek w postaci wygaśnięcia mandatu, muszą zaistnieć dwa zdarzenia: jedna z przesłanek określonych w art. 190 ust. 1 ustawy z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 159, poz. 1547 ze zm.) oraz podjęcie uchwały przez radę (sejmik) – która to potwierdza. Oba te zdarzenia muszą zaistnieć łącznie. Oznacza to, że sam fakt wystąpienia ustawowej przesłanki nie powoduje jeszcze wygaśnięcia mandatu radnego. Radni sprawują mandat w ramach rady (sejmiku) jako członkowie tych organów. Zatem z końcem kadencji ustaje mandat radnego. Wygasa on również z mocy prawa w przypadkach enumeratywnie wymienionych w przepisie art. 190 ust. 1 powyżej ustawy.
Rada powinna podjąć uchwałę najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od wystąpienia przesłanki wygaśnięcia mandatu. Podjęcie uchwały o wygaśnięciu mandatu jest obowiązkiem rady. Jeżeli właściwa rada jej nie podejmie, właściwy wojewoda wzywa ten organ do jej podjęcia w terminie 30 dni, a w razie bezskutecznego upływu terminu wojewoda powiadamia ministra właściwego do spraw administracji publicznej i wydaje zarządzenie zastępcze.
Jeżeli mandat radnego wygasł wskutek odmowy złożenia ślubowania, niezłożenia w terminie oświadczenia o stanie majątkowym, złamania zasady niełączenia mandatów lub utraty prawa wybieralności, czy też braku takiego prawa w dniu wyborów – radny ma możliwość złożenia wyjaśnień przed podjęciem uchwały przez radę.
Uchwała rady gminy stwierdzająca wygaśnięcie mandatu ma charakter deklaratoryjny (potwierdza zaistniały stan, nie kreuje nowej sytuacji prawnej), ponieważ wygaśnięcie mandatu następuje z mocy prawa, wskutek zdarzeń opisanych w ustawie. Brak takiej uchwały sprawia, że konsekwencje pewnych zdarzeń, przewidziane wprost przez ustawodawcę, pozostają w zawieszeniu. Dopiero uchwała o wygaśnięciu mandatu pozwala zmaterializować się w pełni woli ustawodawcy (zob. uchwała NSA z 23 października 2000 r., OPS 13/2000, ONSA 2001/2/50). Zatem, uchwała rady zawiera w sobie również element kształtujący, gdyż dopiero w chwili wydania takiego aktu indywidualnego jego adresata wiąże skutecznie ukształtowana indywidualna sytuacja prawna (zob. wyrok WSA w Rzeszowie z 11 lipca 2007 r., II SA/Rz 339/07).
Podjęcie uchwały przez radę nie oznacza „definitywnego” pozbawienia mandatu radnego. Od uchwały rady o wygaśnięciu mandatu zainteresowanemu służy skarga do sądu administracyjnego w terminie siedmiu dni od dnia jej doręczenia. Zaskarżyć uchwały nie można, gdy radny zrzekł się mandatu, został wybrany na wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a także w przypadku śmierci radnego.
Zaskarżenie uchwały rady powoduje „zawieszenie” jej skutków. Mandat radnego wygasa z mocy prawa w ustawowo wskazanych przypadkach, jednakże przepis art. 191 ust. 3 ustawy stanowi, iż wygaśnięcie mandatu radnego następuje z dniem uprawomocnienia wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę na uchwałę rady.