•  Kierownik USC może być powołany tylko po przeprowadzeniu otwartego konkursu - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny
•  Sąd powszechny stwierdził już nieistnienie małżeństwa zawartego przed kierownikiem USC powołanym bez konkursu
•  Niedoszli małżonkowie mogą żądać odszkodowania za szkody i zadośćuczynienia za krzywdę

ORZECZENIE

Wielu czytelników alarmuje Gazetę Prawną, że w ich miejscowościach funkcje kierowników USC wykonują osoby nieuprawnione. Jest tak od maja, gdy opublikowaliśmy pierwszy artykuł na temat praktyk powoływania kierowników USC bez przeprowadzenia wymaganego prawem konkursu. Najpoważniejsze konsekwencje wystąpiły w Józefowie, gdzie sąd powszechny stwierdził nieistnienie związku małżeńskiego zawartego przed kierownikiem USC powołanym bez konkursu. Niedoszli małżonkowie otrzymali 5 tys. zł od miasta jako zwrot kosztów wesela. Podobie może być w Bytomiu, gdzie od ponad pół roku funkcjonuje kierownik USC powołany bez konkursu.

Podobne problemy wystąpiły w całej Polsce, np. w Koluszkach, Starej Kamienicy, Szczawnicy, Barwicach, Reczu oraz w gminie Oksa. W woj. wielkopolskim nieprawidłowo powołano kierowników w miejscowościach Rychwał, Włoszakowice, Łubowo i prawdopodobnie w Kłodawie.

Rozstrzygająca wykładnia

Radni Rychwału i Włoszakowic odwołali się od rozstrzygnięć wojewódzkich sądów administracyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który przesądził wczoraj, że samorządy nie mogą powoływać kierowników USC bez przeprowadzenia otwartych konkursów (sygn. II OSK 1445/07).

- Powołanie kierownika USC, o którym mowa w art. 6 ust. 3 prawa o aktach stanu cywilnego stanowi tzw. powołanie pozorne, a więc nie wskazuje ono na podstawę nawiązania stosunku pracy, lecz oznacza powierzenie wykonywania funkcji. Należy zatem przyjąć, że podstawą zatrudnienia kierownika USC jest mianowanie lub umowa o prace, a w takim przypadku art. 3a ustawy o pracownikach samorządowych przewiduje otwarty i konkurencyjny nabór - mówił Wojciech Chróścielewski, sędzia NSA.

Poważne skutki

Orzeczenie NSA oznacza kłopoty dla Bytomia, w którym mimo znanych już orzeczeń WSA powołano kierownika USC bez konkursu.

- Według nas kierownik USC został powołany zgodnie z prawem. Dlatego cierpliwie czekamy na rozstrzygnięcie WSA. Osoba zatrudniona na stanowisku kierownika USC udzieliła 183 ślubów i sporządziła wiele aktów stanu cywilnego, natomiast po informacji o zaskarżeniu przez wojewodę uchwały o powołaniu do sądu kierownik nie wykonuje już swych funkcji - mówi Katarzyna Krzemińska-Kruczek, rzecznik prasowy miasta Bytom.

Nieodpowiedzialność radnych może spowodować, że wiele małżeństw zostanie uznanych za nieistniejące.

- Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie złożą przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. W sytuacji gdy nie zostanie spełniona którakolwiek ze wskazanych przesłanek każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa - wyjaśnia Patrycja Hryniewicz, rzecznik prasowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Podobny los spotka większość aktów stanu cywilnego podpisanych przez osoby nieuprawnione.

- Akt stanu cywilnego unieważnia się, jeżeli uchybienia powstałe przy sporządzeniu aktu zmniejszają jego moc dowodową. Właściwy jest sąd, który orzeka na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego - wskazuje Patrycja Hryniewicz.

Dodaje, że decyzje administracyjne wydane przez osobę nieuprawnioną będą podlegać unieważnieniu na podstawie art. 156 i 157 kodeksu postępowania administracyjnego.

Podobne zdanie ma adwokat Aleksandra Zadorożna.

- Dokonanie aktu zawarcia małżeństwa przed nieuprawnioną osobą nie wywołuje skutków prawnych zawarcia małżeństwa. Małżeństwo tak zawarte nie jest nieważne, bowiem w świetle prawa w ogóle nie zostało ono zawarte - mówi.

W takiej sytuacji można dochodzić także odszkodowania oraz zadośćuczynienia.

- Zgodnie z art. 417 k.c., za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Można żądać zasądzenia pieniędzy tytułem zadośćuczynienia za krzywdy wobec naruszenia dóbr osobistych, zwłaszcza konstytucyjnie chronionych małżeństwa i rodziny, którą przez ten związek założyli - tłumaczy adwokat Aleksandra Zadorożna.

Konieczny konkurs

Wszystkiemu winne są niespójne przepisy, których interpretacją dwukrotnie zajął się Sąd Najwyższy, WSA w Lublinie oraz w Łodzi, a teraz także NSA. Kierownikiem USC z mocy prawa jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Rada gminy może jednak w drodze uchwały powołać innego kierownika USC lub zastępcę (zastępców).

- Niezależnie od tego, czy funkcję kierownika urzędu stanu cywilnego pełni wójt, burmistrz lub prezydent miasta, czy jest to inna powołana do tego osoba - należy stwierdzić, że kierownik USC jest pracownikiem samorządowym. Zgodnie zaś z ustawą o pracownikach samorządowych nabór kandydatów na wolne stanowiska urzędnicze, w tym na kierownicze stanowiska urzędnicze, jest otwarty i konkurencyjny, a zatem elementem koniecznym i niezbędnym dla skutecznego nawiązania stosunku pracy z kierownikiem US jest uprzednie przeprowadzenie postępowania konkursowego - mówi rzecznik Patrycja Hryniewicz.

Podjęcie przez radnych uchwały w innym trybie jest sprzeczne z obowiązującym prawem.

183 małżeństwa zawarto w Bytomiu przed kierownikiem USC powołanym bez konkursu

Ewa GrĄczewska-Ivanova

ewa.graczewska-ivanova@infor.pl