Rekompensata przysługuje z majątku skazanego

Zabezpieczenie majątku oskarżonego w postępowaniu karnym może służyć do zapewnienia skutecznej i szybkiej wykonalności przyszłego wyroku ustalającego rekompensatę finansową dla poszkodowanego przestępstwem.

ANALIZA

Często popełnianym błędem jest założenie, że postępowanie karne nie w pełni pozwala na finansowe naprawienie powstałych na skutek popełnionego przestępstwa szkód. O ile najczęstszą drogą dochodzenia rekompensaty szkód jest wytoczenie osobie zobowiązanej do ich naprawienia powództwa cywilnego, to w przypadku, gdy szkoda jest bezpośrednim skutkiem popełnionego przestępstwa, często właściwsza i bardziej efektywna jest droga postępowania karnego. Aby jednak móc uzyskać rekompensatę finansową w postępowaniu karnym, majątek oskarżonego powinien niejednokrotnie zostać zabezpieczony. Służy to zapewnieniu skutecznej i szybkiej wykonalności przyszłego wyroku.

Nie wszystkie przestępstwa

Zabezpieczenie majątkowe jest instytucją uregulowaną w kodeksie postępowania karnego. Ustawa przewiduje, że w razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego. Należy więc pamiętać, że tylko w przypadku popełnienia określonych przestępstw, które doprowadziły do powstania szkody majątkowej, można domagać się ustanowienia zabezpieczenia majątkowego. Co do zasady chodzi o wszystkie te przestępstwa, których popełnienie pozwala sądowi orzec karę lub środek karny o charakterze finansowym. Często będą to tzw. przestępstwa gospodarcze.

Mienie oskarżonego

Przedmiotem zabezpieczenia majątkowego jest mienie oskarżonego. K.p.k. nie określa w żaden sposób, o jakie mienie chodzi, a więc należy odwołać się do jego cywilistycznej definicji. Praktycznie prawie każdy przedmiot majątkowy stanowiący własność oskarżonego może podlegać zabezpieczeniu majątkowemu. Przepisy k.p.k. nie ograniczają przedmiotu zabezpieczenia jedynie do mienia będącego w wyłącznym władaniu oskarżonego. Użycie ogólnego sformułowania, iż zabezpieczenie następuje na mieniu oskarżonego, zezwala również na zabezpieczenie mienia, wobec którego prawo własności przysługuje oskarżonemu tylko w części lub łącznie z innymi osobami (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 28/06/ 2005, II AKz 234/2005).

Wyzbycie się mienia

Ewentualne wyzbycie się przez oskarżonego całego swojego majątku w celu udaremnienia dokonania zabezpieczenia majątkowego i dalszej egzekucji może być w większości przypadków skutecznie unieważnione na gruncie prawa cywilnego. Poza tym, takie działanie oskarżonego stanowi kolejne przestępstwo określone w art. 300 k.k. polegające na udaremnieniu wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego.

Zabezpieczenie majątkowe może być ustanowione na każdym etapie postępowania karnego, zarówno w fazie postępowania przygotowawczego jak i sądowego. Postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego wydaje odpowiednio prokurator lub sąd. Co prawda k.p.k. stwierdza, że ustanowienie zabezpieczenia następuje z urzędu, a więc inicjatywa należy tu do prokuratora lub sądu, jednak pokrzywdzony zainteresowany ustanowieniem takiego zabezpieczenia na mieniu oskarżonego może zwrócić się do właściwego organu ze stosownym wnioskiem.

Postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym jest wydawane w stosunku do osoby, której przynajmniej przedstawiono zarzuty, ale winy jej nie udowodniono. Zabezpieczenie majątkowe ma charakter tymczasowy - jest ograniczone w czasie i trwa do ostatecznego ustalenia powinności czy kary przez sąd albo ostatecznego uwolnienia od nich (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2004, SK 10/2004). Po zapadnięciu prawomocnego wyroku w danej sprawie karnej, zabezpieczenie majątkowe traci rację bytu. Dlatego też w przypadku prawomocnego wyroku skazującego następuje egzekucja zasądzonych kar lub środków karnych.

Niedookreślone przesłanki

Wadą instytucji zabezpieczenia majątkowego jest niedookreśloność przesłanek jego stosowania. Sądzę, że trzeba tu kierować się następującymi dyrektywami. Po pierwsze, zabezpieczenie majątkowe może być stosowane, gdy istnieje realna groźba braku możliwości zaspokojenia zasądzonych kwot pieniędzy po zapadnięciu prawomocnego wyroku w danej sprawie. Ponieważ zabezpieczenie majątkowe w istotny, choć dopuszczalny, sposób ogranicza prawo własności, winno być stosowane z umiarem.

Po drugie, wysokość ustanowionego zabezpieczenia powinna pozostawać w ścisłej relacji z wysokością możliwych do zasądzenia kar lub środków karnych. Nie ma bowiem sensu zabezpieczać całego mienia oskarżonego, jeśli już tylko jeden jego element wystarczy na pokrycie wszelkich zasądzonych kwot. Po trzecie, ustanowieniu zabezpieczenia majątkowego powinna towarzyszyć dynamika postępowania - skoro bowiem ogranicza ono prawo własności, to jego stosowanie powinno być możliwie krótkotrwałe i zredukowane do niezbędnego minimum.

Za niemożliwe do zaakceptowania należy uznać sytuacje, gdy po ustanowieniu zabezpieczenia majątkowego w danej sprawie nie są podejmowane żadne czynności, a akt oskarżenia nie jest przesyłany do sądu. Po czwarte wreszcie, zabezpieczenie majątkowe powinno być, w miarę możliwości, ustanawiane w pierwszej kolejności na tych składnikach majątkowych oskarżonego, które z jednej strony nie służą zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych jego samego i jego rodziny, a z drugiej strony, dadzą się w stosunkowo łatwy sposób spieniężyć w drodze egzekucji i zaspokoją ewentualne roszczenia wynikające z zapadłego wyroku.