Subskrybuj nas na Youtube
Kształtowanie się właściwych relacji między sądami państwa członkowskiego a sądami UE to skomplikowany i długotrwały proces. Wymaga czasu i odpowiedniej elastyczności w określeniu relacji między suwerennością państwa w zakresie wymiaru sprawiedliwości a zasadą lojalnej współpracy organów państw unijnych (art. 4 ust. 3 Traktatu UE).
Spory dotyczące statusu Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego (ID SN) prowadzone w kontekście ochrony standardu niezależności i bezstronności sądu, gwarantowanego zarówno przez prawo UE (art. 47 karty praw podstawowych), jak i polską konstytucję (art. 45 ust. 1), mają tu charakter szczególny. Na różnice zdań co do prawnej funkcji i znaczenia poszczególnych regulacji nakładają się zabarwione politycznie kontrowersje dotyczące przestrzegania przez organy władzy ustawodawczej i wykonawczej RP podstawowych zasad porządku prawnego UE. W ramach emocjonalnej debaty przedstawiono wiele argumentów związanych ze znaczeniem i zakresem rozstrzygnięć wydanych w sprawach polskich przez TSUE.
Szczególnie niepokojące były te wypowiedzi, które opierając się na wadliwie rozumianej zasadzie suwerenności oraz samodzielności jurysdykcyjnej polskich sądów, albo kwestionowały kognicję TSUE w sprawach dotyczących ID SN oraz zgodności z prawem UE powołania sędziów przez neo-KRS, albo stanowiły przejaw instrumentalnej, opartej na nieporozumieniu, zawężającej wykładni – w szczególności postanowienia TSUE z 8 kwietnia 2020 r. W tym rozstrzygnięciu TSUE zobowiązał Polskę, natychmiast i do czasu wydania wyroku kończącego postępowanie w sprawie C-791/19, do:
a) zawieszenia stosowania przepisów art. 3 pkt 5, art. 27 i art. 73 par. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym stanowiących podstawę właściwości ID SN;
b) powstrzymania się od przekazania spraw zawisłych przed ID SN do rozpoznania przez skład, który nie spełnia wymogów niezależności wskazanych w szczególności w wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. (C-585/18, C-624/18 i C-625/18).
W powyższym kontekście pozytywnie zaskakuje postanowienie SN wydane w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (IKNiSP), w którym na podstawie art. 22 par. 1 k.p.k. zawieszono postępowanie w przedmiocie wniosku o wyłączenie sędziów SN do czasu wydania przez TSUE orzeczenia w sprawie C-791/19.
Stanowisko przedstawione w tym judykacie znacznie wykracza poza ramy rozpoznawanej sprawy. SN w pierwszej kolejności uznał względną moc wiążącą wyroków wykładniczych TSUE, podkreślając jej szczególne znaczenie dla sądów składających pytania prejudycjalne na podstawie art. 267 tiret 3 Traktatu o funkcjonowaniu UE (TFUE). Związanie polskich sądów orzeczeniami prejudycjalnymi wydanymi we wszystkich sprawach uznał za wyjątek od zasady samodzielności jurysdykcyjnej, zobowiązujący SN do powstrzymania się od wydania orzeczenia do czasu wydania wyroku przez TSUE.
Odnosząc się do kwestii respektowania zasady niezawisłości sędziego i niezależności sądu związanego z wątpliwościami formułowanymi w odniesieniu do ID SN, obejmującymi wszystkich sędziów ID oraz odnoszących się do statusu ID jako niezależnego sądu, wskazał na konieczność zapewnienia skutecznej ochrony prawa strony do rozpoznania sprawy przez niezależny i bezstronny sąd przy pełnym poszanowaniu stanowiska TSUE wyrażonego w wyroku z 19 listopada 2019 r. w połączonych sprawach C-5858/18, C-624/18 i C-625/18. Podkreślił konieczność zagwarantowania możliwości kontroli spełniania w konkretnej sprawie standardu niezależności i bezstronności sądu. Mając na uwadze toczące się postępowanie w sprawie C-791/19 ze skargi Komisji Europejskiej przeciwko Polsce, uznał, że zagadnienie niezależności ID SN jest przedmiotem toczącego się przed TSUE postępowania na podstawie art. 258 TFUE.
Przyjmując, że postanowienie z 8 kwietnia 2020 r. w zakresie zobowiązującym do powstrzymania się od przekazania spraw zawisłych przed ID SN do rozpoznania przez skład, który nie spełnia wymogów niezależności wskazanych w wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r., podkreślił, że nie zawiera ono zawężenia do spraw dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów.
Uznał, że rozstrzygnięcie przez TSUE sprawy C-791/19 może mieć kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia każdego wniosku o wyłączenie sędziów ID SN, którego podstawą jest zarzut braku niezależności sądu oparty na przepisach będących przedmiotem postępowania przed TSUE.
Uznając postępowanie zainicjowane przez Komisję Europejską w sprawie odnoszącej się do kwestii niezależności sądu za jedną z przesłanek zawieszenia postępowania (art. 22 par. 1 k.p.k.), podkreślił, że stosowanie przepisów zakwestionowanych w skardze skierowanej do TSUE przez sąd krajowy podważałoby zasadę współpracy organów państw unijnych.
Zawieszając postępowanie w sprawie dyscyplinarnej adwokata z powołaniem się na powyższe argumenty do czasu rozpoznania przez TSUE sprawy C-791/19, podkreślił, że adresatem orzeczenia wydanego w procedurze naruszeniowej będzie państwo polskie. W konsekwencji każdy organ RP będzie zobowiązany do podjęcia wszelkich działań mających na celu wykonanie tego orzeczenia. W zależności od treści orzeczenia TSUE obowiązkiem polskich sądów, w tym SN, będzie uznanie zakwestionowanych przez TSUE przepisów prawa polskiego w sporach, w których są powoływane, za bezskuteczne, gdy niemożliwe będzie zastosowanie ich wykładni prounijnej.
Znaczenia powyższego orzeczenia trudno nie docenić. Jest wyrazem poszanowania podstawowych zasad prawnych wiążących państwa członkowskie UE, a także respektowania konsekwencji wynikających ze stwierdzonego orzeczeniem TSUE naruszenia prawa UE przez regulacje prawa polskiego. Prawidłowo odczytuje zakres postanowienia w zakresie środków tymczasowych z 8 kwietnia 2020 r., przyjmując, że nakaz powstrzymania się od przekazania spraw do rozpoznania przed ID SN w związku z wątpliwościami dotyczącymi spełnienia warunku niezależności przez wszystkich sędziów tej izby nie został w żadnej sposób ograniczony i odnosi się do wszystkich spraw rozpoznawanych w ID SN. To sprawia, iż uznaje za błędne przedstawiane wcześniej stanowisko dotyczące wąskiego zakresu postanowienia w przedmiocie środków tymczasowych (tj. wyłącznie do postępowań dyscyplinarnych sędziów), uznając za nietrafny postulat zawężającej wykładni tego postanowienia. Zajęte w tym postanowieniu stanowisko wskazuje, że od chwili wydania postanowienia TSUE z 8 kwietnia 2020 r. nie było prawnych podstaw do prowadzenia przez sędziów ID SN jakichkolwiek spraw, a wydawanie orzeczeń stanowiło naruszenie wiążącego RP prawa UE oraz podważało zasadę lojalnej współpracy organów państw unijnych (art. 4 ust. 3 TUE).
Ważne: Stanowisko IKNiSP wskazuje, że od chwili wydania postanowienia TSUE z 8 kwietnia 2020 r. nie było prawnych podstaw do prowadzenia przez sędziów ID SN jakichkolwiek spraw, a wydawanie orzeczeń stanowiło naruszenie wiążącego Polskę prawa UE oraz podważało zasadę lojalnej współpracy organów państw unijnych.