Kryteria oceny sytuacji majątkowej osoby ubiegającej się o przyznanie pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu administracyjnym są zgodne z ustawą zasadniczą – uznał Trybunał Konstytucyjny.
Skarga rozpatrzona wczoraj przez TK dotyczyła zgodności art. 246 par. 1 pkt 1 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325) w zakresie, w jakim nakłada na stronę obowiązek wykazania, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania bez ustanowienia obiektywnych, jednoznacznych i wiążących sąd kryteriów oceny sytuacji materialnej strony z konstytucją.
A konkretnie z jej art. 45 ust. 1 (prawo do sądu) w związku z art. 2 (zasada demokratycznego państwa prawnego) i preambułą (w kontekście zasady rzetelności działania instytucji publicznych). W tym samym wniosku zakwestionowano także regulacje tej samej ustawy nakładające na stronę wymóg wniesienia skargi o wznowienie postępowania sporządzonej i podpisanej przez adwokata lub radcę prawnego – nie gwarantując prawa do uzyskania zwolnienia, choćby częściowego, od kosztów, a w konsekwencji uzyskania pomocy prawnej według jasnych kryteriów.
Przedstawicie skarżącego wskazywali wczoraj w TK, że chodzi tu przede wszystkim o zapewnienie pewności prawa, tak by strona wnioskująca o przyznanie pomocy prawnej mogła przewidzieć, czy ją otrzyma, czy nie.
Reprezentanci Sejmu wnosili o umorzenie postępowania, gdyż ich zdaniem skarga nie dotyczyła samych przepisów, a jedynie zróżnicowanej ich interpretacji i stosowania przez poszczególne sądy, co powinno być korygowane w ramach wymiaru sprawiedliwości. Ponadto wskazano, że w sprawie, która stała się podstawą skargi, zainteresowany nie uzupełnił braków we wniosku o przyznanie pełnomocnika z urzędu, nie wykazał więc minimalnej staranności o ochronę własnych interesów – a takich zaniedbań nie można korygować skargą konstytucyjną.
Podobne argumenty podnosił reprezentant prokuratora generalnego, który jednak wnioskował o uznanie przepisów za zgodne z konstytucją, wskazując, że referendarz jedynie ocenia oświadczenia strony co do jej stanu majątkowego, nie ma więc mowy o dowolności decyzji, a jakiś margines uznaniowości musi on mieć. Ponadto PG wskazał na przepisy i orzecznictwo dookreślające zasady przyznawania pomocy prawnej z urzędu.
Trybunał ograniczył się jedynie do rozpoznania pierwszej części skargi, zawężając jej zakres jedynie do częściowego zwolnienia od kosztów poprzez przyznanie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Wskazał bowiem, że skarżący nie zakwestionował zasadności przymusu adwokacko-radcowskiego jako takiego, a jedynie nieprecyzyjność kryteriów przyznania takiego pełnomocnika. Zdaniem TK jednak, choć same przepisy nie precyzują dostatecznie kryteriów oceny sytuacji materialnej, to istnieje w tej kwestii rozbudowana literatura i orzecznictwo, które zawierają wskazówki ich interpretacji w ten sposób, że nie można tu mówić o dowolności decyzji referendarza. Ponadto ma on odpowiednie kompetencje do rozstrzygania tej kwestii, a jego decyzja podlega kontroli wyższej instancji (w tym wypadku wojewódzkiego sądu administracyjnego). Z tych powodów trybunał uznał art. 246 par. 1 pkt 2 za zgodny z konstytucją.

orzecznictwo

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2020 r., sygn. akt SK 5/20. www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia