Polska konstytucja umożliwia wprowadzenie trzech stanów nadzwyczajnych. Jeden z nich określany jest mianem „stanu wyjątkowego”. Wyjaśniamy zasady, którymi muszą się kierować się władze podczas wprowadzania stanu nadzwyczajnego oraz w trakcie jego obowiązywania.

Tak jak wspomnieliśmy, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej przewiduje trzy rodzaje stanów nadzwyczajnych. Są to:

1. Stan wojenny

2. Stan wyjątkowy

3. Stan klęski żywiołowej

Tematyka stanów nadzwyczajnych uregulowana została w XI rozdziale Konstytucji RP. Mogą być one wprowadzane w szczególnych sytuacjach zagrożeń. Pomimo tego, że ich paleta jest bardzo szeroka (np. epidemia może być podstawą do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej), wyróżnia się sześć głównych zasad, które powinny determinować ogłoszenie każdego ze stanów nadzwyczajnych.

Kiedy wprowadza się stany nadzwyczajne - zasady

1. Zasada wyjątkowości ( art. 228 ust. 1)

Mówi ona to tym, że nadzwyczajny może być wprowadzony „w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające”, Należy zaznaczyć, że obie te przesłanki muszą być spełnione łącznie.

2. Zasada legalności (art. 228 ust. 2)

Zasada ta wymaga, by obok konstytucji obowiązywała również ustawa regulująca kwestie postępowania w razie wystąpienia „szczególnych zagrożeń”.

W Polsce obowiązuje obecnie:

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej

• Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym

• Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej

Zgodnie z Konstytucją, ogłoszenie stanu wyjątkowego następuje w drodze rozporządzenia, które – poza publikacją w Dzienniku Ustaw – podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.

3. Zasada wyłączności ustawy (art. 228 ust. 3)

W okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego to ustawa określać ma zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela. Nie chodzi tu jednak o zasady ograniczania praw i wolności w „normalnym” okresie w trybie art. 31 ust. 3 konstytucji. Ograniczenia te mogą być ustanawiane w rozporządzeniach wydawanych na podstawie tej ustawy.

4. Zasada proporcjonalności i celowości (art. 228 ust. 5)

Zgodnie z nią, działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Chodzi tu głównie o zakres i charakter ograniczeń praw i wolności. Zasada proporcjonalności powinna być również brana pod uwagę na etapie ogłaszania stanu nadzwyczajnego.

5. Zasada ochrony podstaw systemu prawnego (art. 228 ust. 6)

W imię tej zasady, w okresie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione następujące akty prawne: konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej 8 oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. Zakaz ten ma na celu uniemożliwienie wykorzystania takiego stanu jako pretekstu do zmiany porządku konstytucyjnego.

6. Zasada ochrony organów przedstawicielskich (art. 228 ust. 7)

To uzupełnienie zasady ochrony podstaw systemu prawnego. Zgodnie z jej brzmieniem, w okresie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, wybory do Sejmu i Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz Prezydenta RP. Oznacza to, że kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.