W praktyce występują dwa główne problemy dowodowe. Pierwszy - gdy dowody są, lecz istnieje ryzyko ich utraty lub zniekształcenia. Drugi sprowadza się do uzyskania dowodów znajdujących się w posiadaniu innej osoby, w tym także u przeciwnika procesowego. W niniejszym artykule poruszamy problematykę wyjawienia i wydania dowodu.
1. Czym jest wyjawienie lub wydanie dowodu – przepisy ogólne
Najczęstszym problemem z jakim spotykają się podmioty szukające ochrony swoich praw na drodze sądowej jest trudność w wykazaniu swoich praw. Prawo cywilne w art. 6 k.c. wprowadza ciężar dowodu na osobę, która z danego faktu wywodzi skutki prawne. Powoduje to, że czasami ciężko jest udowodnić swoje roszczenie, w szczególności gdy mamy do czynienia z naruszeniem praw przez osobę nieuprawnioną.
W praktyce występują dwa główne problemy dowodowe. Pierwszy występuje, gdy dowody są lecz istnieje ryzyko ich utraty lub zniekształcenia. Istnieje wówczas konieczność zabezpieczenia dowodów przed ich utratą. Drugi sprowadza się do uzyskania dowodów znajdujących się w posiadaniu innej osoby, w tym także u przeciwnika procesowego. W poprzednim artykule została omówiona problematyka zabezpieczenia dowodu. W niniejszym zostanie omówiona problematyka wyjawienia i wydania dowodu.
Obowiązek przedstawienia dowodu zawarty jest w ogólnych przepisach dowodowych k.p.c. zgodnie z art. 248 § 1 k.p.c. każdy obowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne.
Z uwagi na to kogo ten obowiązek dotyczy tj. strony czy osoby trzeciej, są przewidziane różne dalsze sposoby postępowania. Stosownie do art. 248 § 2 k.p.c. od obowiązku przedstawienia dowodu może uchylić się ten, kto co do okoliczności objętych treścią dokumentu mógłby jako świadek odmówić zeznania albo kto posiada dokument w imieniu osoby trzeciej, która mogłaby z takich samych przyczyn sprzeciwić się przedstawieniu dokumentu.
Jednakże i wówczas nie można odmówić przedstawienia dokumentu, gdy jego posiadacz lub osoba trzecia obowiązani są do tego względem chociażby jednej ze stron albo gdy dokument wystawiony jest w interesie strony, która żąda przeprowadzenia dowodu. Dotyczy mimo tego, że to zarówno osoby trzeciej, jak i strony, a strona nie może ponadto odmówić przedstawienia dokumentu, jeżeli szkoda, na którą byłaby przez to narażona, polega na przegraniu procesu, to są zupełnie odmienne sankcje. W przypadku odmowy przez osobę trzecią sąd może skazać ją na grzywnę (art. 251 k.p.c). Jednakże w przypadku strony nie ma takiej możliwości. Jedyną sankcją jest przegranie spawy, z uwagi na interpretację tego faktu przez sąd. Zgodnie bowiem z art. 233 § 2 k.p.c. sąd oceni według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.
W sprawach z zakresu własności intelektualnej wprowadzono dodatkowe przepisy o wyjawieniu lub wydaniu dowodów (art. 479106 – 479111 k.p.c). Ze względu na szczegółowość regulacji, w tym sankcji, moim zdaniem nie będzie można stosować innych przepisów, w tym i ogólnych, o których wspomniałem wyżej. Aby zastosować konkretny przepis spoza przepisów art. 479106 – 479111 k.p.c., potrzebne będzie wyraźne odesłanie zawarte w tychże przepisach.
2. Podstawy do wyjawienia lub wdania dowodów i wymogi formalne wniosku
Podstawy do wyjawienia lub wydania środka dowodowego sformułowane są na wzór przesłanek w postępowaniu zabezpieczającym, choć z mniejszym rygoryzmem. Zgodnie z art. 479106 k.p.c. w sprawie o naruszenie prawa własności intelektualnej powód, który uprawdopodobnił roszczenie, może żądać, aby pozwany wyjawił lub wydał środek dowodowy, którym dysponuje, w szczególności dokumenty bankowe, finansowe lub handlowe, służące ujawnieniu i udowodnieniu faktów. Przesłanką jest zatem uprawdopodobnienie roszczenia. Odwrotnie jak w przypadku zabezpieczenia dowodu, nie musi być spełniona przesłanka, że dany fakt można wykazać innymi środkami dowodowymi, choć może to być podniesione przez pozwanego jako argument przeciw uwzględnieniu wniosku w ramach odpowiedzi na wniosek (art. 479108 k.p.c.). Samą ocenę merytoryczną wniosku pozostawiono orzecznictwu, choć jednym z argumentów podnoszonych przez pozwanego poza standardowymi może też być chęć ochrony siebie lub osoby najbliższej przed odpowiedzialnością karną (zob. wył. z art 261 k.p.c.).”
Wymogi formalne wniosku zostały określone minimalnie. Zgodnie z art. 479107 k.p.c. wniosek o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego powinien odpowiadać wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:
1) określenie środka dowodowego, którego wyjawienia lub wydania żąda powód;
2) uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek, w tym okoliczności, z których wynika, że pozwany dysponuje środkiem dowodowym objętym żądaniem.
Jak widać przesłanki uzasadniające wniosek nie zostały dokładnie określone i za każdym razem pozostawiono je do oceny sądu. Orzecznictwo wraz z nauką wykształcą odpowiednie rozumienie „uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek”. Z dotychczasowej praktyki można wskazać, że do rozważenia zasadności wniosku będą brane pod uwagę następujące argumenty: możliwość wykazania faktu tym środkiem dowodowym, problematyka czy dany fakt jest faktem spornym, czy już bezspornym, wyłączenia dowodowe, zgłaszanie wniosku dowodowego tylko dla zwłoki, zgłoszenie wniosku nieadekwatnego do tezy dowodowej, działanie powoda w złej wierze, czyli np. tylko celu uzyskania informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
3. Przebieg postępowania i treść postanowienia
Przed wyznaczeniem posiedzenia przewodniczący zarządza wniesienie przez pozwanego odpowiedzi na zgłoszone żądanie w terminie nie krótszym niż dwa tygodnie, pouczając go o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 479108 k.p.c.).
Rozpoznanie wniosku odbywa się na rozprawie, choć obecnie można go rozpoznać także na posiedzeniu niejawnym (art. 148 § 3 k.p.c.). Po rozważeniu argumentów stron zawartych w pisach procesowych i przedstawionych ustnie na rozprawie wydaje postanowienie, w którym uwzględnia lub oddala wniosek. Najważniejszym problemem przed jakim staje sąd jest ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa. Zgodnie z art.
479109 § 1 k.p.c. sad uwzględniając żądanie określa termin wyjawienia lub wydania środka dowodowego, zasady korzystania z niego i zapoznawania się z nim, a także poucza strony o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa. Jeżeli pozwany powołuje się na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa, sąd może określić szczególne zasady korzystania ze środka dowodowego i zapoznawania się z nim oraz może wprowadzić dodatkowe ograniczenia.
Mimo tego, iż postanowienie jest zaskarżalne, gdyż służy na nie zażalenie (art. 479110 § 1 k.p.c.), to jest ono natychmiast wykonalne. Zgodnie z art. 479109 § 2 k.p.c. postanowienie nakazujące wyjawienie lub wydanie środka dowodowego podlega wykonaniu z chwilą jego wydania. Jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, do wykonania tego postanowienia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z tym jednak, że sąd nadaje postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności z urzędu Jeżeli z uwagi na swą treść postanowienie podlega wykonaniu w inny sposób, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące tego sposobu. Podstawą przeprowadzenia postępowania jest wtedy postanowienie zaopatrzone z urzędu przez przewodniczącego we wzmiankę o wykonalności. Jeżeli zaś wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu zostało uzależnione od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego, powstałych w wyniku wykonania postanowienia o zabezpieczeniu, sąd nadaje mu klauzulę wykonalności albo przewodniczący zaopatruje je we wzmiankę o wykonalności, po złożeniu kaucji. (art. 743 § 1, 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 479109 § 2 k.p.c.).
W sposób szczególny zostały jednak przewidziane sankcje za nie wykonanie postanowienia przez pozwanego. Jeżeli pozwany uchyla się od wykonania postanowienia nakazującego wyjawienie lub wydanie środka dowodowego lub dopuszcza się zniszczenia takiego środka w celu udaremnienia jego wyjawienia lub wydania, sąd zgodnie z art. 479109 § 3 k.p.c. może:
1) uznać za ustalone fakty, które mają zostać stwierdzone za pomocą tego środka, chyba że pozwany, który uchyla się od wykonania postanowienia nakazującego wyjawienie lub wydanie środka dowodowego lub dopuszcza się zniszczenia takiego środka, wykaże co innego;
2) obciążyć pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania, w całości lub części, niezależnie od wyniku sprawy.
Jest to regulacja szczególna do art. 233 § 2 k.p.c., choć jest rozwinięciem i dokładnym wyartykułowaniem celu jaki został określony ustawodawcy w tym przepisie.
Na postanowienie w przedmiocie wyjawienia lub wydania środka dowodowego służy zażalenie do sądu drugiej instancji. Zażalenie pozwanego w zakresie, w jakim powołuje się na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa, sąd rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym. Od uznania sądu zależy, czy na posiedzeniu wysłucha jedną czy więcej niż jedną stronę (art. 479110§ 1 i 2 k.p.c.).
Szczególna regulacja dotyczy wyjawienia lub wydania środka dowodowego stanowiącego dokumenty bankowe, handlowe lub finansowych. Gdy zachodzi istotna trudność w dostarczeniu takich ksiąg do sądu, sąd może przejrzeć je na miejscu lub zlecić sędziemu wyznaczonemu ich przejrzenie i sporządzenie niezbędnych wyciągów (art. 249 § 2 k.p.c. w zw. z art. 479111 k.p.c.).