Kwestie proceduralne postępowania w sprawach własności intelektualnej

W poprzednim artykule omówiłem ogólnie zmiany, wskazując na tematykę poszczególnych rozdziałów kpc oraz ważne zmiany ustrojowe w postaci wprowadzenia wyodrębnionych sądów do spraw własności intelektualnej tj. wydziałów w wybranych sądach okręgowych i apelacyjnych.

W tym artykule ogólne przedstawię kwestie proceduralne postępowania w sprawach własności intelektualnej.

1. Kodeksowa definicja sprawy własności intelektualnej

W doktrynie od dłuższego czasu trwają dyskusje i spory na temat pojęcia i zakresu spraw własności intelektualnej. Podawane są różne definicje w zależności czy analizuje się to pojęcie w oparciu o definicje wywodzące się z umów międzynarodowych czy prawa polskiego, czy też najważniejszych systemów prawnych europejskich. Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie legalnej definicji sprawy własności intelektualnej w art.479⁸⁹ k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, sprawami własności intelektualnej są sprawy o ochronę praw autorskich i pokrewnych, o ochronę praw własności przemysłowej oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych (§ 1). Jak widać definicja nie jest do końca precyzyjna, gdyż zostawiła nieostre pojęcie „innych praw na dobrach niematerialnych”.

W art. 479⁸⁹ § 2 k.p.c ustawodawca zamieścił dodatkowe sprawy, które nie mieszczą się w definicji z § 1, lecz z uwagi na swój charakter lub bliskie powiązanie z tymi sprawami powinny być rozpoznawane w tym postępowaniu. Zgodnie z tym przepisem sprawami własności intelektualnej w rozumieniu niniejszego działu są także sprawy o:

1) zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji;
2) ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług;
3) ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą

Moim zdaniem orzecznictwo wyjaśni wątpliwości, w szczególności w zakresie nieostrych pojęć jak „inne prawa na dobrach niematerialnych” i ukształtuje definicję w oparciu o stanowisko doktryny, ale przede wszystkim o regulacje prawa europejskiego.

W prawie europejskim najlepsza definicja „własności intelektualnej” zawarta jest w art. 2 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 2005.94.37), gdzie stwierdzono, że zakresem tej dyrektywy objęte są następujące prawa własności intelektualnej: prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa do baz danych, prawa twórcy topografii półprzewodnikowych, prawa do znaków towarowych, prawa do wzorów przemysłowych, prawa z patentu, włącznie z prawami wynikającymi z dodatkowych świadectw ochronnych, prawa do oznaczeń geograficznych, prawa ze wzoru użytkowego, prawa do nazw handlowych, jeżeli są chronione jako prawa wyłączne w danym prawie krajowym. Jak widać z powyższego jednym z niewymienionych wyraźnie w definicji w art. 47989 k.p.c praw na dobrach niematerialnych są prawa do baz danych. W mojej opinii prawa do baz danych należą do „innych praw na dobrach niematerialnych” i zaliczają się do praw własności intelektualnej.

2. Właściwość sądów

Właściwość rzeczowa jest to podział spraw między sądy różnego rzędu, które mają je rozpatrywać jako sądy I instancji w ramach hierarchicznej struktury sądów w Polsce. Zgodnie z art. 479⁹⁰ § 1 k.p.c sprawy własności intelektualnej należą do właściwości sądów okręgowych. Jest to powtórzenie dotychczasowej regulacji, która zawarta była w art. 17 pkt 2 i 4³ 17 pkt 2 i 43 k.p.c, ale po zmianach dokonanych nowelizacją z 2005r.

Nowością są zmiany ustrojowe i utworzenie wyspecjalizowanych sądów – wydziałów w ramach istniejących sądów powszechnych. Jak to zostało już uprzednio wspomniane: są to Sądy Okręgowe w Gdańsku, Katowicach, Lublinie, Poznaniu i Warszawie oraz Sądy Apelacyjne w Poznaniu i Warszawie. Dodatkowo w art. 479⁹⁰ § 2 k.p.c. ustawodawca zdecydował się na zawarcie przepisu o charakterze ustrojowym i powierzenie Sądowi Okręgowemu w Warszawie jako wyłącznie właściwemu w sprawach własności intelektualnej dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym.

Wartym podkreślenia jest, że tworzenie wyspecjalizowanych sądów własności intelektualnej było wdrożeniem dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 157 z 30.04.2004, str. 45). Jednakże wcześniej w ramach polskich sądów powszechnych istniał już taki sąd, którym był Sąd Okręgowy w Warszawie – XXII Wydział Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych. Jego utworzenie było wynikiem obowiązywania art. 123 rozporządzenia 2017/1001 w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (EUTMR) (uprzednio znane pod nr 207/2009 i 40/94). Obecnie wskazanych 5 sądów okręgowych oraz 2 sądy apelacyjne właściwe też będą do rozpoznawania spraw z zakresu unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych.

3. Przekazanie sprawy

Małą ilość sądów własności intelektualnej spowodowała, że ich właściwość miejscowa obejmuje obszary o większej powierzchni, niż zwykłych sądów okręgowych, czy nawet sądów apelacyjnych, a dodatkowo podział ten nie jest zgodny z tradycyjnymi okręgami sądów apelacyjnych. Z tego powodu oraz na szczególne zakres rzeczowy spraw własności intelektualnej, ustawodawca zdecydował się na szczególne unormowanie problematyki przekazania sprawy.

Zgodnie z art. 200 § 1¹ i § 1⁴ sąd swoją właściwość bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy, a jeżeli stwierdzi swą niewłaściwość, to przekaże sprawę sądowi właściwemu. W zwykłym postępowaniu cywilnym zgodnie z art. 200 § 2 k.p.c sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Nie dotyczy to wypadku przekazania sprawy sądowi wyższego rzędu. Sąd ten w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekaże sprawę innemu sądowi, który uzna za właściwy, nie wyłączając sądu przekazującego.

Zupełnie inaczej kwestia przekazania została unormowana w sprawach własności intelektualnej. Sąd właściwy w sprawie własności intelektualnej nie jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Sąd ten w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekaże sprawę innemu sądowi, nie wyłączając sądu przekazującego (art. 479⁹² § 1 k.p.c). Postanowienie o przekazaniu sprawy może zapaść nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia wpływu przekazanej sprawy do sądu właściwego w sprawie własności intelektualnej, a sąd, któremu sprawa zostanie przekazana, jest związany postanowieniem sądu właściwego w sprawie własności intelektualnej (art. 479⁹² § 2 i 3 k.p.c).

4. Zasądzenie odpowiedniej sumy

Przepisy prawa cywilnego wymagają wykazania nie tylko podstawy odpowiedzialności, ale też wysokości szkody. Brak udowodnienia tego skutkować będzie oddaleniem powództwa. Stany faktyczne są jednak różne, a sytuacje życiowe często nie przystają do formalizmów dowodowych postępowania sądowego. Dlatego też ustawodawca przewidział możliwość zasądzenia odpowiedniej sumy przez sąd według swojej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Taki wyjątek przewidział w art. 322 k.p.c, lecz tylko w sprawach o naprawienie szkody, o dochody, o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie. Dodatkową przesłanką jest aby ścisłe udowodnienie wysokości żądania było niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe.

W sprawach własności intelektualnej także został wprowadzony powyższy przepis. Dotyczy on wszystkich spraw o naruszenie oraz spraw o zagrożenie naruszeniem (art. 479⁹³ i art. 479⁹⁴ k.p.c). Zgodnie z art. art. 479^{93 j}eżeli w sprawie własności intelektualnej o naruszenie sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swojej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

5. Pozostałe kwestie proceduralne

Z oczywistych względów wprowadzenie odrębnego postępowania w kpc może nastręczać kłopoty z kolizją norm i nachodzącymi na siebie przepisami. Ogólna zasada uznała, że przepisy postępowań odrębnych stosujemy niezależnie od siebie. Tym samym postępowania odrębne mogły się na siebie nakładać, chyba, że zostało to wyraźnie wyłączone przez inne przepisy. Takie rozwiązane odrębności postępowania zostało też przyjęte w sprawach własności intelektualnej. Zgodnie z art. 479⁹¹ k.p.c w sprawach rozpoznawanych według przepisów działu w sprawach własności intelektualnej przepisy o innych postępowaniach odrębnych stosuje się w zakresie, w którym nie są one sprzeczne z przepisami tegoż działu.

Ustawodawca przewidział też uwzględnienie interesów stron w ramach stosowania środków o zabezpieczenie. wyjawienie lub wydanie środka dowodowego oraz o udzielenie informacji. Zgodnie z art. 479⁹⁵ kpc sąd stosując wyżej wymienione uwzględni interesy stron w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego lub pozwanego nie obciążać ponad potrzebę, mając na uwadze obciążenia obowiązanego lub pozwanego, jakie wynikałyby z zastosowanych środków oraz ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa.