Orzecznictwo jest w tym przypadku rozbieżne, lecz nie ma powodu, dla którego nie można tu było zastosować zasad dotyczących osób odbywających studia podyplomowe. A tym Sąd Najwyższy przyznał prawo do świadczenia.
Zgodnie z treścią art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Ponadto renta rodzinna przysługuje także członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
Aby ustalić, czy dzieci zmarłego mogą otrzymać rentę rodzinną, konieczne jest sprawdzenie, czy zmarły spełniał warunki do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub jednego z tych świadczeń. Trzeba także podkreślić, że renta rodzinna nie przysługuje członkom rodziny osoby, która pobierała świadczenie emerytalno-rentowe przyznane w drodze wyjątku. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 kwietnia 2001 r., sygn. akt II UKN 310/00. Natomiast uprawniony członek rodziny nabędzie prawo do renty rodzinnej po osobie, która w chwili śmierci, pomimo niespełniania warunków, miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy na skutek błędu organu rentowego. Zwracał na to uwagę SN w uchwale siedmiu sędziów z 26 kwietnia 2017 r., sygn. akt III UZP 1/17.

Nie wszystkie dzieci

Nie wszystkie dzieci uzyskają prawo do renty rodzinnej, a jedynie te, które spełniają warunki określone w art. 68 ust. 1 ustawy. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
  • do ukończenia 16 lat;
  • do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
  • bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.
Jeżeli jednak dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów (art. 68 ust. 2). W grę wchodzą tu wszelkie formy kształcenia – zarówno w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym, jak i korespondencyjnym. Natomiast utratę uprawnień powoduje ukończenie nauki. W praktyce często chodzi tu o takie sytuacje jak usunięcie ze szkoły lub skreślenie z listy studentów. Zaznaczyć trzeba, że przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów lub ewentualnego powtarzania semestrów. Prawo do renty rodzinnej jest bowiem związane przede wszystkim z posiadaniem statusu ucznia lub studenta.
Z brzmienia art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej wynika, że konieczne jest jedynie spełnienie dwóch warunków do uzyskania renty rodzinnej na okres do końca ostatniego roku studiów. Są to: bycie na ostatnim roku studiów w szkole wyższej oraz osiągnięcie 25 lat na ostatnim roku studiów. Nie można przy tym utożsamiać pojęcia studia w szkole wyższej, którym posługuje się ustawa emerytalna, z pojęciem studiów wyższych. Są to bowiem wyraźnie dwa odmienne pojęcia. W praktyce powstawały wątpliwości odnośnie do studiów podyplomowych. Rozstrzygając je, Sąd Najwyższy w uchwale z 25 września 2019 r., sygn. akt III UZP 6/19, stwierdził, że osobie, która ukończyła 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów podyplomowych, przedłuża się prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów. Zatem dziecko pobierające rentę rodzinną nie traci prawa do tego świadczenia z dniem ukończenia 25 lat, jeśli w tej dacie odbywa naukę na ostatnim roku studiów podyplomowych. Podzielając tę wykładnię Sądu Najwyższego, uważam, że nie można też abstrahować od społecznego celu prawa do renty rodzinnej. Celem zaś art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej jest zapewnienie osobom kontynuującym naukę w szkole wyższej i kończącym 25 lat życia na ostatnim roku studiów środków utrzymania do momentu ukończenia tych studiów. W mojej ocenie słusznie wskazano, że z uprawnienia tego powinny korzystać też osoby uczące się na studiach podyplomowych.

Należy rozszerzyć

Warto zauważyć, że także gdy chodzi o studia doktoranckie w orzecznictwie występowały rozbieżne poglądy. Sąd Najwyższy początkowo uznawał bowiem, że są one też nauką w szkole w rozumieniu przepisów o rencie rodzinnej. Dlatego w przypadku ich podjęcia absolwent szkoły wyższej zachowywał prawo do renty rodzinnej, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia 25. roku życia (wyrok SN z 6 września 2000 r., sygn. akt II UKN 699/99). Pogląd ten SN potwierdził w wyroku z 17 października 2006 r., sygn. akt II UK 73/06, rozpatrując przypadek studiów doktoranckich prowadzonych przez Polską Akademię Nauk. Jednak odmienne stanowisko wyraził SN w wyroku z 23 listopada 2011 r., sygn. akt II UK 71/11, stwierdzając, że ukończenie studiów magisterskich równoznaczne jest z uzyskaniem kwalifikacji do wykonywania zawodu zgodnego z kierunkiem studiów i oznacza zakończenie procesu kształcenia się w szkole, w okresie którego przysługuje renta rodzinna. Wydaje się jednak, że również w odniesieniu do tych studiów należy zastosować korzystny dla studentów pogląd wyrażony we wspomnianej uchwale z 25 września 2019 r. Wniosek taki znajduje potwierdzenie w treści jej uzasadnienia.
wAŻNE Przy ocenie prawa do renty sądy powinny brać pod uwagę także cel przepisu, a nie tylko dosłowne jego brzmienie. Renta ma bowiem zapewnić utrzymanie do czasu ukończenia nauki.
Podstawa prawna
• art. 65 i art. 68 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 53; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 568)