Wyborów nie było, jest proces. Prawnik pozwał Pocztę Polską

Prawnik z Fundacji Panoptykon pozwał Pocztę Polską za bezprawne przetwarzanie jego danych z rejestru PESEL. To precedens, bo zamiast trybu administracyjnego wybrano sądowy.

DGP

Chodzi o prowadzone przez Pocztę Polską przygotowania do przeprowadzenia wyborów korespondencyjnych. Choć ostatecznie do nich nie doszło, to operator w ramach prowadzonych przygotowań próbował uzyskać spisy wyborców. To wówczas rozesłał niepodpisane e-maile, w których zażądał od wójtów, burmistrzów i prezydentów przekazania tych danych. Ponieważ spora część władz samorządowych odmówiła, wystąpił do Ministerstwa Cyfryzacji o informacje z bazy PESEL. I je otrzymał. Bezprawne przetwarzanie tych właśnie danych jest przedmiotem pozwu skierowanego przez Wojciecha Klickiego, prawnika Fundacji Panoptykon. Choć jego zastrzeżenia budzi zarówno decyzja ministra, który udostępnił bazę, jak i premiera, który wydał polecenie przygotowania wyborów, to pozwanym jest Poczta Polska.

– Uznaliśmy, że to ona w sposób najbardziej rażący naruszyła zasady ochrony danych. Celem pozwu jest pokazanie, że działała w sposób nielegalny, nie mając jakiejkolwiek podstawy do przetwarzania danych obywateli – mówi Wojciech Klicki.

W swym pozwie żąda od PP przeprosin za bezprawne przetwarzanie jego danych oraz przyznania, że odbywało się to bez podstawy prawnej. Dodatkowo chce również zasądzenia symbolicznego zadośćuczynienia w kwocie tysiąca złotych za naruszenie RODO.

Bez podstawy prawnej?

Wojciech Klicki uważa, że PP naruszyła prawo do prywatności, przetwarzając dane bez podstawy prawnej. Operator odpiera te zarzuty.

– Dane przekazane przez MC były potrzebne do przygotowania procesu logistycznego (ekspedycyjno-rozdzielczego) na potrzeby wywiązania się przez naszą spółkę z zobowiązania nałożonego przez prezesa Rady Ministrów w drodze decyzji z 16 kwietnia 2020 r. Podstawą prawną pozyskania danych jest w tym przypadku art. 99 ustawy z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 695) oraz wspomniana decyzja prezesa RM. Nakładała ona na nas obowiązek podjęcia czynności niezbędnych do – co ważne podkreślenia – wyłącznie przygotowania udziału naszej spółki w organizacji wyborów powszechnych na prezydenta – przekonuje Justyna Siwek, rzeczniczka poczty. I dodaje, że pozyskana baza danych została już trwale usunięta.

Wskazany przez nią art. 99 tarczy antykryzysowej stanowi, że operator wyznaczony, po złożeniu przez siebie wniosku, otrzymuje dane z rejestru PESEL, jeśli są one potrzebne do „realizacji zadań związanych z organizacją wyborów prezydenta” bądź „w celu wykonania innych obowiązków nałożonych przez organy administracji rządowej”. Są to więc dwie odrębne przesłanki prawne. Pierwsza dotyczy organizacji wyborów. Problem w tym, że ustawa z 6 kwietnia 2020 r. o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta RP zarządzonych w 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 979 ze zm.) weszła w życie dopiero 9 maja, a więc kilkanaście dni po uzyskaniu danych z rejestru PESEL. Nie mogła więc stanowić podstawy prawnej.

Dlatego też PP powołuje się na drugą z przesłanek, czyli wykonywanie „innych obowiązków nałożonych przez organy administracji rządowej”. Zdaniem Wojciecha Klickiego ona również nie wchodziła jednak w grę. Nie było bowiem podstawy prawnej do nałożenia na operatora obowiązków niemających związku z wyborami prezydenckimi, do realizacji których konieczne byłoby gromadzenie danych osobowych wszystkich pełnoletnich obywateli mieszkających w Polsce.

– W demokratycznym państwie nie może być tak, że informacje o obywatelach są przekazywane po prostu na polecenie premiera. Podstawa prawna musi być określona w ustawie, co wynika nie tylko z RODO, lecz także wprost z art. 51 konstytucji. Ktoś powie, że to tylko formalność, którą można pominąć w czasie pandemii. Dla mnie jednak jest to fundamentalna zasada, choćby dlatego, że oddanie takiej prerogatywy w ręce premiera wyłącza z procesu legislacyjnego parlament i prezydenta – przekonuje Wojciech Klicki.

– Jeśli dziś zgodzimy się na to, by prawa obywateli były ograniczane na podstawie polecenia premiera, to doprowadzimy do nadzwyczaj niebezpiecznego precedensu. Kierując nasz pozew, chcemy postawić temu tamę – dodaje.

PP uważa, że była związana poleceniem premiera. Podkreśla przy tym, że decyzja podlegała natychmiastowemu wykonaniu, a zgodnie z zawartym w niej pouczeniem operatorowi nie przysługiwał środek odwoławczy.

Poczta Polska złożyła do marszałek Sejmu skargę na kontrole posłów KO

Nowa ścieżka prawna

Proces będzie precedensowy nie tylko ze względu na przedmiot sporu, lecz także wybraną ścieżkę prawną. Zazwyczaj w sprawach o naruszenie przepisów RODO kierowana jest skarga do prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, a ewentualnie później sprawa trafia do sądu administracyjnego. Wojciech Klicki postanowił skorzystać z innej możliwości, jaką daje RODO – pozwu wnoszonego do sądu powszechnego.

– RODO wprowadziło alternatywne wobec administracyjnej drogi sądowe środki ochrony prawa do ochrony danych osobowych. Powództwo sądowe może złożyć każda osoba, która uważa, że naruszono jej uprawnienia określone w RODO. W Polsce dotychczas nie korzystano z tej drogi, a umożliwia ona niezależną sądową kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie danych osobowych w indywidualnych sprawach przetwarzania danych osobowych, a w przypadku stwierdzenia ich naruszenia również zasądzenie odszkodowania lub zadośćuczynienia – wyjaśnia dr hab. Grzegorz Sibiga z Instytutu Nauk Prawnych PAN.

Zwraca jednocześnie uwagę, że polskie przepisy mocno osłabiają rolę sądu względem prezesa UODO.

– Sąd jest związany ustaleniami prezesa UODO w jego decyzjach co do stwierdzenia naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych, a wcześniej musi zawiesić postępowanie, jeśli w sprawie tego samego naruszenia postępowanie prowadzi prezes. Moim zdaniem to rozwiązanie narusza konstytucyjne prawo do sądu, umożliwiając zablokowanie jego działania – zauważa prawnik.

Mówiąc wprost – jeśli prezes UODO rozpocznie własne postępowanie w sprawie potencjalnego naruszenia prawa przez PP, to sąd będzie musiał zawiesić proces. Zapytaliśmy UODO, czy postępowanie takie jest prowadzone, ale nie otrzymaliśmy jednoznacznej odpowiedzi.

– Wpłynęło ok. 200 pytań i skarg dotyczących przekazania danych PP. Każda z nich jest rozpatrywana indywidualnie – wyjaśnia Adam Sanocki, rzecznik prasowy UODO.

Wcześniej na stronach tego organu ukazało się stanowisko uznające przekazanie danych PP za zgodne z prawem. UODO przywołał w nim art. 6 ust. 1 lit. c RODO mówiący o konieczności wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze. Obowiązek ten został nałożony decyzją premiera, która z kolei wynikała z art. 99 tarczy antykryzysowej.

Wojciecha Klickiego reprezentuje w tej sprawie pro bono kancelaria Lubasz i Wspólnicy.