Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków, także z użyciem sprzętu (np. wykrywacza metali), wymaga uzyskania urzędowego pozwolenia.

Samo posiadanie wykrywacza metali lub innego podobnego urządzenia służącego do poszukiwań nie wymaga pozwolenia. Urzędową zgodę trzeba uzyskać dopiero jeśli chcemy wykrywkę użyć do poszukiwań przedmiotów zabytkowych. I tu pojawia się pierwsza trudność. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje zabytek jako „nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową". W praktyce ocena, czy dany przedmiot lub kategoria przedmiotów jest zabytkiem w rozumieniu ustawy zależy od opinii specjalistów pracujących w WUOZ-ach (wojewódzkich urzędach ochrony zabytków). To, co w opinii jednego konserwatora zabytków spełnia przesłanki definicji ustawowej, według innego może nie być zabytkiem np. z powodu braku wartości historycznej, artystycznej lub naukowej.

Rozbieżności w kwalifikacji przedmiotów jako zabytków oraz nierzadko niechętne nastawienie środowiska konserwatorsko-archeologicznego do poszukiwaczy-amatorów powodują, że detektoryści nie mają łatwego życia, choć wielu z nich to fachowcy i pasjonaci z dużą wiedzą i umiejętnościami. Archeolodzy i konserwatorzy obawiają się najczęściej zniszczeń powodowanych amatorskim eksplorowaniem terenu argumentując, że niezwykle ważny jest zarówno znaleziony przedmiot, jak i kontekst miejsca danego znaleziska.

Prawa właścicieli zabytków są za bardzo ograniczane: RPO interweniuje
Prawa właścicieli zabytków są za bardzo ograniczane: RPO interweniuje

Zobacz również

Szacuje się, że w całej Polsce liczba detektorystów sięga nawet 100 tysięcy. Ilu z nich otrzymuje rocznie pozwolenia na poszukiwania zabytków? Kilkuset, czyli niecały promil wszystkich poszukiwaczy.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt 12 ustawy o ochronie zabytków poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania wymaga pozwolenia miejscowo właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Od 2018 roku nieposiadanie takiego pozwolenia lub naruszanie warunków zapisanych w takim dokumencie podczas poszukiwania zabytków jest kwalifikowane jako przestępstwo (wcześniej było to wykroczenie). Art. 109c ustawy o ochronie zabytków stanowi: „Kto bez pozwolenia albo wbrew warunkom pozwolenia poszukuje ukrytych lub porzuconych zabytków, w tym przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2." W przypadku, gdy zajdzie podejrzenie niszczenia stanowiska archeologicznego - sprawcy grozi nawet do 8 lat pozbawienia wolności.

Wniosek o wydanie pozwolenia na poszukiwanie zabytków

Formularz wniosku znaleźć można na stronie www właściwego miejscowo WUOZ-u (przykładowy link do formularza na stronie mazowieckiego wojewódzkiego konserwatora zabytków). Jeśli go brakuje w miejscowym WUOZ-ie, można poprosić mailowo lub osobiście o jego wzór.

We wniosku należy podać:

  • dokładny opis miejsca planowanych poszukiwań wraz z określeniem dokładnych współrzędnych geodezyjnych lub geograficznych lub nazwę albo numer obrębu ewidencyjnego z numerami działek ewidencyjnych;
  • dane osoby samodzielnie prowadzącej poszukiwania lub osoby kierującej grupą poszukiwawczą (warto wykazać jej doświadczenie, wiedzę i umiejętności);
  • uzasadnienie (np. zainteresowanie tematyką, historią terenu, inne okoliczności).

Do wniosku należy dołączyć:

  • program poszukiwania określający zakres i sposób prowadzenia poszukiwań (w tym używany sprzęt);
  • dokument potwierdzający posiadanie przez wnioskodawcę tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości (jeśli dotyczy własnego terenu);
  • zgodę właściciela lub posiadacza nieruchomości na prowadzenie poszukiwań (dot. terenów, których wnioskodawca nie jest posiadaczem);
  • jeśli dotyczy - zgodę dyrektora parku narodowego albo regionalnego dyrektora ochrony środowiska na prowadzenie poszukiwań;
  • mapę topograficzną obszaru poszukiwań w skali 1:10 000 lub większej lub prezentację kartograficzną bazy danych obiektów topograficznych (BDOT10k);
  • dowód uiszczenia opłaty skarbowej za wydanie decyzji (82 zł).