Uznanie za zmarłego. Kiedy i jak złożyć wniosek

W prawie cywilnym śmierć uznawana jest za moment, w którym kończy się zdolność prawna człowieka, co wiąże się z wygaśnięciem jego praw i obowiązków niemajątkowych oraz przejściem praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców.

Czym jest uznanie za zmarłego?
Uznanie za zmarłego jest swego rodzaju fikcją prawną mającą usunąć niepewność śmierci osoby zaginionej (której śmierci nie stwierdzono) poprzez przyjęcie założenia, że dana osoba zaginiona zmarła.

Przesłanki
Podstawową przesłanką uznania za zmarłego jest zaginięcie osoby czyli zaistnienie zdarzenia, uniemożliwiającego ustalenie miejsca pobytu osoby fizycznej i zapewnienie ochrony jej życia, zdrowia lub wolności, wymagające jej odnalezienia albo udzielenia pomocy. Możliwość uznania za zmarłego jest również uzależniona od terminu, który upłynął od momentu zaginięcia.

Kiedy następuje uznanie za zmarłego?
Za ogólny termin kodeks cywilny przyjmuje 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym zgodnie z istniejącymi wiadomościami zaginiony jeszcze żył. Uznanie za zmarłego może zostać nastąpić również po dłuższym terminie – osoba zaginiona może zostać uznana za zmarłą nie wcześniej niż przed końcem roku kalendarzowego, w którym ukończyłaby 23 lata. Dziesięcioletni termin może zostać również skrócony w sytuacji, w której zaginiony w chwili uznania za zmarłego ukończyłby 70 lat – termin konieczny do wydania postanowienia wynosi wtedy 5 lat.

Okoliczności zmieniające długość terminu
Kodeks cywilny przewiduje także, że w sytuacji zaginięcia w związku z katastrofą statku, okrętu itp. którym podróżował zaginiony, termin zostaje skrócony do 6 miesięcy od momentu zdarzenia. Jeśli nie ma możliwości pewnego stwierdzenia katastrofy wyznaczony termin 6 miesięcy rozpoczyna swój bieg z upływem roku od dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia, natomiast jeśli port przeznaczenia nie był wyznaczony, termin wynosi również 6 miesięcy, ale liczone od ostatniej wiadomości o statku. Jeśli osoba zaginęła w związku z innym niż wymienione powyżej niebezpieczeństwem dla życia można uznać ją za zmarłą po roku od kiedy niebezpieczeństwo ustało lub według znanych okoliczności powinno ustać.

Kiedy zaginiony zostanie uznany za zmarłego?
Uznanie za zmarłego nie następuje z mocy prawa w wyniku upływu narzuconych przez prawo terminów. Warunkiem uznania osoby za zmarłą jest złożenie wniosku oraz przeprowadzenie postępowania sądowego, w wyniku którego sąd wydaje postanowienie o uznaniu za zmarłego.

Gdzie złożyć wniosek?
Wniosek o uznanie za zmarłego należy złożyć do sądu rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania (nie zameldowania) zaginionego. W przypadku braku miejsca zamieszkania o wyborze sądu decyduje ostatnie znane miejsce pobytu, a gdy nawet ono nie jest znane właściwym do rozpatrzenia sprawy będzie sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. Jeśli w wyniku jednego zdarzenia zaginęła większa liczba osób, Sąd Najwyższy może wyznaczyć jeden wyłącznie właściwy sąd do wydania postanowień o uznanie za zmarłego dla tych zaginionych.

Kto może wystąpić z wnioskiem?
Z wnioskiem może teoretycznie wystąpić każdy zainteresowany, w czyli każdy kto ma interes prawny w uzyskaniu takiego postanowienia, krewni, powinowaci, ale także np. spadkobierca czy wierzyciel. Decyzja sądu o tym, czy dana osoba uprawniona jest do złożenia wniosku może zależeć od oceny okoliczności konkretnej sprawy.

Termin złożenia wniosku
Wniosek można złożyć nie wcześniej niż rok przed końcem terminu, po upływie którego dana osoba może zostać uznana za zmarłego, chyba że termin ten wynosił by rok lub mniej – w takiej sytuacji wniosek może być złożony dopiero po jego upływie.

Co powinien zawierać wniosek?
We wniosku należy zawrzeć wszystkie dane konieczne dla wniosku o wszczęcie postępowania takie jak wskazanie sądu, do którego jest kierowanym, imiona, nazwiska oraz adresy osób, których postępowanie dotyczy (w tym osoby, która go wnosi), podpis wnioskodawcy, oznaczenie rodzaju pisma (wniosek) oraz oświadczenia czy dowody.
Ponadto we wniosku powinny znaleźć się również: imię, nazwisko i wiek zaginionego, imiona jego rodziców oraz nazwisko rodowe matki oraz informacja o ostatnim znanym miejscu zamieszkania i pobytu zaginionego. Wniosek powinien zawierać także okoliczności uzasadniające wniosek oraz wszelkie wymagane załączniki.

Jak następuje uznanie za zmarłego?
W wyniku postępowania sąd wydaje postanowienie o uznaniu za zmarłego, w którym zawarte jest oznaczenie domniemanego momentu śmierci, który uznany został za najbardziej prawdopodobny ze względu na okoliczności, a w braku takich okoliczności przyjmuje się, że momentem śmierci był dzień po upływie terminu. Na podstawie orzeczenia wydanego przez sąd urząd stanu cywilnego sporządza akt zgonu zaginionego.