Subskrybuj nas na Youtube
Ma przy tym kilka możliwości:
- złożyć oświadczenie o prostym przyjęciu spadku,
- o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
- lub oświadczenie o odrzuceniu spadku
- albo nie składać żadnego oświadczenia.
Każde z tych zachowań pociąga za sobą określone konsekwencje w zakresie odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Dopóki spadkobierca (lub osoby działające w jego imieniu) nie złożą stosownego oświadczenia, nabycie spadku ma charakter tymczasowy. Oznacza to, że do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku, który stanowi do tego czasu odrębną masę. Do momentu przyjęcia spadku nie można go zbywać w całości ani w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego. Brak oświadczenia o przyjęciu spadku uniemożliwia też wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (chyba że upłynął sześciomiesięczny termin na jego złożenie).
Proste przyjęcie spadku
Przyjęcie proste powoduje otrzymanie schedy bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy. Wówczas nawet jeżeli zobowiązania zmarłego znacznie przekraczają wartość otrzymanego majątku, spadkobierca musi je spłacić. Przykładowo, jeżeli spadkobierca odziedziczył po dziadku mieszkanie o wartości 100 tys. zł i przyjął spadek wprost, a okaże się, że spadkodawca pożyczył od kogoś wyższą kwotę, to wierzyciel może domagać się od wnuka spłaty całego długu dziadka.
Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza pozwala na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za długi zmarłego do wartości otrzymanego po nim majątku, a konkretnie tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku, tj. do wysokości jego aktywów.
W praktyce oznacza to, że spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy całym swoim majątkiem, ale do określonej wysokości. Z założenia nie może przy tym stracić więcej, niż zyskał, decydując się na przyjęcie spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności nie jest możliwe, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie oznacza, że wierzyciele mogą prowadzić egzekucję tylko w stosunku do przedmiotów wchodzących w skład schedy. Jeżeli np. spadkodawca był komuś winny 500 zł, a pozostawił po sobie tylko samochód, to wierzyciel może domagać się także spłaty w gotówce. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, musi spłacić wszystkie znane mu zobowiązania spadkodawcy, a przede wszystkim te, które zostały ujawnione w inwentarzu.
Spis i wykaz inwentarza
Po złożeniu przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza należy sporządzić spis tego inwentarza (robi to komornik, jest to bowiem dokument urzędowy). Spis inwentarza jest sporządzany na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiorcą, albo wykonawcy testamentu lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy. O sporządzeniu spisu inwentarza postanawia sąd. Wniosek może być także zgłoszony bezpośrednio komornikowi. Obowiązujące od 18 października 2015 r. przepisy wprowadziły możliwość sporządzenia alternatywnego dla spisu inwentarza, całkowicie prywatnego wykazu inwentarza. Wykaz taki może zostać sporządzony zarówno przez spadkobiercę, jak i zapisobiorcę windykacyjnego czy wykonawcę testamentu. Istnieje także możliwość złożenia wspólnego wykazu inwentarza przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiorcę windykacyjnego i wykonawcę testamentu.
Wykaz inwentarza może zostać złożony przed sądem lub notariuszem. W dokumencie tym z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci spadkodawcy, a także długi spadkowe i ich wysokość. Jeżeli po złożeniu wykazu ujawnią się inne składniki majątku lub długi, należy go uzupełnić. Wykaz inwentarza składanego w sądzie sporządza się według ustalonego wzoru. Określa go rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 22 września 2015 r. w sprawie określenia wzoru wykazu inwentarza oraz sposobu udostępniania druków tego wzoru (Dz.U. z 2015 r. poz. 1537).
Spłata długów
Po sporządzeniu spisu lub wykazu inwentarza przychodzi czas na spłatę długów spadkowych. Spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza, spłaca długi spadkowe zgodnie z nim. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiorcę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
Od chwili sporządzenia spisu inwentarza spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie ze sporządzonym spisem (podobnie zapisobiorca windykacyjny i wykonawca testamentu). Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wymaga rzetelnego ustalenia stanu otrzymanego majątku.
Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z 20 lutego 2014 r. (sygn. akt I CSK 264/13), podstawową zasadą dziedziczenia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest ponoszenie przez spadkobiercę odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zdanie pierwsze k.c.). Reguła ta zostaje jednak wyłączona, jeżeli spadkobierca podstępnie zataił część majątku spadkowego lub zgłosił nieistniejące długi (art. 1031 § 2 zdanie drugie k.c.), jej działanie zostaje zaś ograniczone, kiedy spadkobierca spłaca tylko niektóre długi spadkowe, wiedząc o istnieniu innych. Ustawodawca powiązał więc możliwość i zakres korzystania z dobrodziejstwa inwentarza z rzetelnością zachowania spadkobiercy. W razie nieuczciwych zachowań nakierowanych na zafałszowanie stanu spadku traci on ten przywilej całkowicie, natomiast w przypadku nieuprawnionego faworyzowania niektórych, z krzywdą innych, znanych spadkobiercy wierzycieli, jego odpowiedzialność poszerza się na tyle, by zapewnić także pominiętym wierzycielom należyte zaspokojenie. Spadkobierca ponosi wówczas odpowiedzialność za nieuwzględnione długi ponad wartość stanu czynnego spadku, do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe (art. 1032 § 2 k.c.)
Odrzucenie spadku
Odrzucenie spadku wiąże się z wyłączeniem z dziedziczenia. Spadkobierca jest wtedy traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Spadek można odrzucić tylko po śmierci spadkodawcy. Wtedy niechciany udział spadkowy podlega dziedziczeniu ustawowemu i zostanie podzielony między pozostałych spadkobierców.
Po odrzuceniu spadku przez spadkobiercę dziedziczącego spadek w pierwszej kolejności sąd prowadzący postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wzywa do udziału w sprawie osoby nabywające spadek według ogólnych reguł dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności.
Spadku przypadającego z mocy ustawy nie mogą natomiast odrzucić gmina ani Skarb Państwa. Przedstawiciele tych podmiotów nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
Spadkobierca ustawowy, który nie chce dziedziczyć po danej osobie, może również jeszcze przed jego śmiercią zrzec się spadku w drodze umowy sporządzonej u notariusza.
Oświadczenia spadkobiercy
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może zostać złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Dla osób mniemających zdolności do czynności prawnych (niepełnoletnich, ubezwłasnowolnionych) termin biegnie od czasu, gdy o powołaniu spadkobiercy dowiedział się ich przedstawiciel prawny.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Spadku po osobach najbliższych przypadającego na podstawie ustawy można zrzec się jeszcze za życia przyszłych spadkodawców. Można to zrobić, zawierając umowę w formie aktu notarialnego. Jednostronne oświadczenie spadkobiercy o zrzeczeniu się dziedziczenia nie ma natomiast znaczenia prawnego. Jednocześnie możliwe jest ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia tylko do ułamkowej części spadku mającego przypaść zrzekającemu na podstawie dziedziczenia ustawowego. Nie jest natomiast dopuszczalne ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia do poszczególnych przedmiotów (postanowienie Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2004 r., sygn. akt III CK 353/02).
Skutkiem zawarcia takiej umowy u notariusza jest wyłączenie od dziedziczenia nie tylko spadkobiercy ustawowego, lecz również jego zstępnych. Wszyscy są oni traktowani, jakby nie dożyli otwarcia spadku. Umowa wpływa więc na sytuację dzieci i wnuków spadkobiercy, który zrzeka się spadku. Nie jest przy tym ważne, czy narodzili się oni przed zawarciem tej umowy. Można w niej jednak wyraźnie zaznaczyć, że skutki zrzeczenia się dziedziczenia nie rozciągają się na potomków wyłączonego od spadkobrania. Zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego nie pozbawia natomiast możliwości dziedziczenia po spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu. Zrzekający się spadku traci jednak wszystkie przywileje przysługujących spadkobiercom ustawowym, w tym prawa do zachowku, gdyby nie został uwzględniony w testamencie.
W odróżnieniu od odrzucenia spadku, zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.