Subskrybuj nas na Youtube
Z chwilą śmierci spadkodawcy spadkobierca nabywa spadek. Nie oznacza to jednak, że nie ma on żadnej możliwości, aby odmówić wstąpienia w prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Niejednokrotnie może się bowiem okazać, że spadkodawca zostawia po sobie znaczne długi, których spadkobierca wolałby uniknąć. Może tego dokonać składając w określonym terminie oświadczenie o odrzuceniu spadku. W jakim terminie można to zrobić? Ile to kosztuje?
„Uśmierceni” przez ustawodawcę
Zgodnie z Kodeksem cywilnym spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i w tej dacie zostaje on nabyty przez spadkobiercę. Skutkiem czego wstępuje on w prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Nie zawsze jest to dobra informacja dla takiej osoby. Może się bowiem okazać, że spadkodawca poza określonym majątkiem (np. oszczędnościami na koncie bankowym czy mieszkaniem) pozostawił również pokaźne długi. Spadkobierca może jednak się od nich uwolnić składając właśnie oświadczenie o odrzuceniu spadku. W świetle polskich regulacji wywołuje to skutek jakby osoba ta nie dożyła otwarcia spadku. Co to oznacza? Otóż, że będzie ona wyłączona od dziedziczenia, a w jej miejsce wejdą dalsi spadkobiercy. Mamy tutaj możliwe różne konfiguracje, które będą się różniły w zależności od tytułu powołania do spadku (testament lub ustawa).
W przypadku dziedziczenia ustawowego udział spadkowy spadkobiercy, który spadek odrzucił przypada jego dzieciom (jeżeli je miał w chwili otwarcia spadku) lub dalszym spadkobiercom ustawowym.
Sytuacja w przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę powołanego do niego na podstawie testamentu jest trochę bardziej skomplikowana. W jego miejsce mogą wejść wówczas:
- inni spadkobiercy testamentowi (jeżeli byli powołani) - w częściach odpowiadających ich udziałom. Jednak mogą oni odrzucić udział przypadający im z takiego przyrostu (części, która im przypadnie po odrzuceniu spadku przez innego spadkobiercę),
- spadkobierca „podstawiony” – jeśli spadkodawca zastrzegł w testamencie, że w przypadku odrzucenia spadku (lub innej przyczyny umożliwiającej dziedziczenie) w miejsce danego spadkobiercy wstąpi wskazana osoba,
- spadkobiercy ustawowi – jeśli nie ma innych spadkobierców testamentowych lub spadkodawca nie zastosował instytucji podstawienia.
W przypadku natomiast, gdy wszyscy spadkobiercy testamentowi i ustawowi odrzucą spadek to przypada on przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu lub Skarbowi Państwa (jeżeli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub znajdowało się ono za granicą).
Terminy
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (o tym, że jest spadkobiercą).
Dla spadkobiercy ustawowego początek terminu zwykle będzie dniem powzięcia wiadomości o śmierci spadkodawcy. Ponadto może to być np. dzień, w którym spadkobierca powołany w dalszej kolejności dowiedział się o odrzuceniu spadku przez osoby wyprzedzające go przy dziedziczeniu ustawowym. Dla spadkobiercy testamentowego będzie to dzień dowiedzenia się o istnieniu i treści testamentu, przy czym wiadomość ta musi być poprzedzona wiadomością o śmierci spadkodawcy.
Należy podkreślić, że złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest prawem, a nie obowiązkiem. W przypadku, gdy spadkobierca zachowa się biernie (nie złoży żadnego oświadczenia) bądź dokona tego po sześciomiesięcznym terminie – nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe). Jest to sytuacja bardziej korzystna niż jeszcze kilka lat temu. Bowiem do dnia 18 października 2015 r. brak złożenia oświadczenia przez spadkobiercę był równoznaczny z prostym przyjęciem spadku (bez ograniczenia za długi spadkowe), chyba że osoba powołana do spadku nie miała pełnej zdolności do czynności prawnych bądź istniały podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Co z dziećmi?
Co natomiast zrobić w sytuacji kiedy spadkobiercą jest małoletni? Może się tak zdarzyć kiedy od początku należał do kręgu osób dziedziczących ustawowo, bądź w sytuacji, gdy jego rodzic odrzucił spadek.
Czy przedstawiciel ustawowy może złożyć w jego imieniu oświadczenie o odrzuceniu takiego spadku? Tak, ale będzie tutaj potrzebna zgoda sądu rodzinnego. Będzie zatem konieczne złożenie odpowiedniego wniosku. Nie istnieje przy tym ryzyko przekroczenia tego terminu na złożenie oświadczenia, bowiem zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje, na czas trwania tego postępowania, zawieszenie biegu tego terminu.
Gdzie można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku i ile to kosztuje?
W zasadzie są dwie możliwości: możemy tego dokonać przed sądem (składając stosowny wniosek o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku) lub udając się do notariusza.
Droga sądowa będzie co prawda tańsza, ale za to zdecydowanie dłuższa. Do tego istnieje ryzyko, że sąd wyznaczy termin rozprawy już po ustawowym sześciomiesięcznym terminie. Może to zamykać nam drogę do odrzucenia niechcianego spadku. Jest co prawda orzeczenie Sądu Najwyższego, które wskazał, że pisemne oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, podpisane przez spadkobierców i zawierające niezbędne dane, wpłynęło do sądu, to złożenie ustnego oświadczenia przed sądem już po upływie sześciomiesięcznego terminu nie stoi na przeszkodzie, aby to oświadczenie uznać za skuteczne. Należy jednakże podkreślić, iż nie wynika to wprost z przepisów, zatem sądy będą mogły inaczej podchodzić do tej kwestii.
Wniosek o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku podlega opłacie stałej w wysokości 50 zł.
Sąd może odebrać również oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku podczas postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Jednakże również tutaj pojawia się ryzyko przekroczenia sześciomiesięcznego terminu na złożenie oświadczenia.
Więcej o stwierdzeniu nabycia spadku pisaliśmy tutaj >>>
Szybszą i bezpieczniejszą drogą jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed notariuszem, który z tej czynności sporządzi stosowny akt notarialny. Można to więc załatwić zaledwie w ciągu jednego dnia. Jaki będzie tego koszt? Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej określa koszt tej czynności na 50,00 zł. Do taksy notarialnej należy doliczyć 23% podatku VAT (łączny koszt powinien wynieść zatem 61,50 zł) oraz ewentualne koszty wypisów aktu notarialnego.
Lepiej spadek odrzucić czy przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza?
Zależeć to będzie oczywiście od okoliczności danej sprawy. Jeżeli jednak spadkobierca jest pewny, że spadkodawca pozostawił po sobie nikły majątek i znaczne długi to korzystniejsze może okazać się odrzucenie spadku. Wskazuje na to adwokat Tomasz Gołębiewski - Odrzucenie spadku w jest w zasadzie najbezpieczniejsze dla spadkobiercy, który nie ma pewności jakiej wysokości są długi spadkowe lub mającego świadomość, że przekraczają one stan czynny spadku. Zabezpiecza to lepiej interesy takiej osoby niż przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, gdyż jest prostsze i pozwala na uniknięcie późniejszej walki z wierzycielami. Wystarczy złożyć oświadczenie przed sądem lub notariuszem. Ponadto odrzucenie spadku pozwala ominąć kosztowną procedurę sporządzania spisu inwentarza przez komornika – kwituje mecenas.
