W związku ze zbliżającym się wejściem w życie nowych ustaw o komornikach sądowych i kosztach komorniczych (odpowiednio z 22 marca 2018 r., dalej: u.k.s., i z 28 lutego 2018 r., dalej: jako u.k.k.), co nastąpi z Nowym Rokiem, na nowo rozgorzał spór o to, czy komornicy sądowi są podmiotami, które są zobowiązane do odprowadzania podatku od towarów i usług (VAT).
Przedmiotowe ustawy od 1 stycznia 2019 r. całkowicie przemodelowują status komornika sądowego, który dał uprzednio asumpt sądom administracyjnym do przyjęcia, że komornicy są opodatkowani VAT. Mianowicie w uchwale z 6 marca 2017 r., sygn. akt I FPS 7/16 i 8/16, podjętej w składzie siedmiu sędziów Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) orzekł, że „Do komornika sądowego, którego status wynika z ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 2015 r. poz. 790 ze zm.), ma zastosowanie art. 15 ust. 1 w zw. z ust. 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.), ponieważ wykonuje on działalność nie w formie podmiotu prawa publicznego, lecz w formie samodzielnej działalności gospodarczej, wykonywanej w ramach wolnego zawodu, a w związku z tym nie przysługuje mu wyłączenie przewidziane w art. 15 ust. 6 ustawy o podatku od towarów i usług oraz art. 13 ust. 1 dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L 347 z dnia 11 grudnia 2006 r., s. 1, z późn. zm.)”.
Nie podejmując polemiki z błędnym, zdaniem piszących, poglądem NSA, prawodawca uczynił wszystko, aby w nowych realiach komornicy sądowi nie byli objęci ww. podatkiem. Taki był cel projektodawcy – ministra sprawiedliwości. Jak wynika z przedmiotowej uchwały, NSA uznał, że komornik „wykonuje działalność nie w formie podmiotu prawa publicznego, lecz w formie samodzielnej działalności gospodarczej, wykonywanej w ramach wolnego zawodu”.
Przypomnijmy, że problem VAT-u komorników rozpoczął się od interpretacji prawa unijnego w październiku 2015 r. Kryteria uznania danego podmiotu za podatnika VAT wpisane są w art. 9 wspominanej dyrektywy Rady nr 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. I tak jest nim „każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności”.
Jednocześnie wyjątek z art. 13 ust. 1 tej dyrektywy dotyczy krajowych, regionalnych i lokalnych organów władzy oraz innych podmiotów prawa publicznego, które nie są uważane za podatników w związku z działalnością, którą podejmują lub transakcjami, których dokonują jako organy władzy publicznej, nawet jeśli pobierają należności, opłaty, składki lub płatności w związku z takimi działaniami lub transakcjami.
Po pierwsze, zgodnie z art. 33 ust. 1 i 2 u.k.s.: „Komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej. Komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej”. Nie można było chyba dobitniej zaakcentować braku po stronie komornika od 1 stycznia 2019 r. podstawowej przesłanki warunkującej uznanie go za płatnika VAT. Ponadto podlega on istotnym ograniczeniom w zakresie podejmowania innego zatrudnienia, zajęcia lub działalności zarobkowej.
Po wtóre, w myśl art. 2 ust. 1 u.k.s.: „Komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym”, a nadto jest organem władzy publicznej w zakresie wykonywania czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym (art. 3 ust. 1 u.k.s.). Korzysta w tym zakresie z władztwa publicznego (imperium).
Po trzecie, w nowej ustawie brak odpowiednika art. 3a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 2015 r. poz. 790 ze zm.), zgodnie z którym komornik wykonywał czynności na własny rachunek, lecz realizuje uprawnienia w imieniu państwa i pobiera należne temu państwu opłaty. Nadal też Skarb Państwa odpowiada za szkodę solidarnie z komornikiem (art. 36 u.k.s.).
Po czwarte, komornik nie ma żadnej swobody w wykonywaniu działalności egzekucyjnej w przypadku, gdy jest właściwy do wykonania danej czynności zgodnie z k.p.c. (vide art. 9 u.k.s.). Ponadto komornicy nie mogą konkurować ze sobą, wykorzystując np. wysokość opłat czy decyzji w zakresie pobierania zaliczek.
Po piąte, komornik pozostaje na służbie i nie ma dowolności w kształtowaniu swojej aktywności zawodowej (czasu pracy), albowiem jego uprawnienia w zakresie nieobecności na służbie są niemal tożsame z tymi u osoby pozostającej w stosunku pracy (vide art. 39–41 u.k.s.).
Po szóste, komornik odmiennie niż przedsiębiorca nie ma swobody w dysponowaniu rachunkami bankowymi, na których są przechowywane zaliczki i wyegzekwowane świadczenia oraz opłaty egzekucyjne. Nie ma zatem obecnie żadnych wątpliwości, że komornik wykonuje czynności w formie podmiotu prawa publicznego, co wyklucza możliwość uznania, że byłby płatnikiem VAT.
Oprócz zmian statusu komornika sama opłata egzekucyjna od 1 stycznia 2019 r. całkowicie zmienia swój dotychczasowy charakter i staje się „niepodatkową należnością budżetową o charakterze publicznoprawnym” (vide art. 149 ust. 1 u.k.s.). Nie może być zatem mowy o tym, aby taka należność była opodatkowana. Z opłaty egzekucyjnej komornik ma prawo pobrać część zwaną wynagrodzeniem prowizyjnym według ustawowo określonych progów. VAT nie może być pobierany też od owego wynagrodzenia prowizyjnego. Celem wprowadzenia takiej zmiany finansowania egzekucji było precyzyjne określenie statusu komornika i charakteru opłaty egzekucyjnej, by usunąć wątpliwości na płaszczyźnie podatkowej. Nie można zatem doprowadzać do powstania efektu ubocznego tej zmiany i pobierać od komornika podwójnie: VAT od wynagrodzenia prowizyjnego i odprowadzać część opłat egzekucyjnych do Skarbu Państwa. Taka interpretacja jest contra legem i sprzeczna z celem ustawodawcy.
Przedstawiona przez nas interpretacja statusu komornika w kontekście opodatkowania VAT-em ma zastosowanie również do opłat egzekucyjnych pobieranych od 1 stycznia 2019 r. nie tylko w nowych sprawach, ale też w sprawach będących w toku. Przepisy regulujące charakter opłaty i wynagrodzenie prowizyjne nie mają zastosowania jedynie do opłat prawomocnie ustalonych przed 1 stycznia 2019 r. Wynika z tego a contrario, że w pozostałym zakresie do wszystkich innych opłat ustalonych i pobranych po tej dacie stosuje się nowe prawo. Stąd opłata egzekucyjna pobierana po 1 stycznia 2019 r. we wszystkich sprawach ma charakter publicznoprawnej należności budżetowej i co więcej, jest pobierana przez komornika o nowym statusie.
Naszym zdaniem wszystko to sprawia, że niebawem po wejściu w życie ustaw tworzących nowe prawo komornicze zarówno argumentacja, która legła u podstaw interpretacji ogólnej ministra finansów z 9 czerwca 2015 r. uznającej komorników za podatników podatku od towarów i usług w zakresie pobieranych opłat egzekucyjnych, jak i pogląd NSA wyrażony w uchwale przytoczonej na wstępie, staną się już nieaktualne.
1 stycznia 2019 r. zniknie podstawowa przesłanka warunkująca uznawanie komornika za płatnika VAT. Ustawodawca przesądził bowiem, że nie jest on przedsiębiorcą
Paweł Dzienis, doktor nauk prawnych, wiceprezes Sądu Rejonowego w Białymstoku, wykładowca KSSiP, autor , publikacji z zakresu , egzekucji sądowej
Artur Grajewski, wiceprezes Sądu Rejonowego , dla m.st. , Warszawy w Warszawie, wykładowca KSSiP, autor , publikacji z zakresu , egzekucji sądowej