Zasadą postępowania cywilnego jest to, że wykonalne są jedynie orzeczenia prawomocne, tj. takie, od których nie przysługuje środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia. Tylko takie orzeczenia stanowią tytuł egzekucyjny, a po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności mogą stanowić podstawę do dochodzenia roszczeń w postępowaniu egzekucyjnym.

Rygor natychmiastowej wykonalności – odstępstwo od reguły

Odstępstwem od powyższej zasady jest rygor natychmiastowej wykonalności. Jest to instytucja szczególna, dająca możliwość dochodzenia zasądzonego roszczenia stwierdzonego nieprawomocnym orzeczeniem na drodze postępowania egzekucyjnego. Natychmiastowa wykonalność przysługuje orzeczeniem albo z mocy ustawy, albo z mocy odrębnego postanowienia sądu.

Wyobraźnia jako jedyna granica woli ustawodawcy
Wyobraźnia jako jedyna granica woli ustawodawcy

Zobacz również

Rygor natychmiastowej wykonalności może być nadawany jedynie wyrokom zasądzającym roszczenie, czyli zdatnych do egzekucji. Z tych względów nie nadaje się rygoru natychmiastowej wykonalności wyrokom oddalającym powództwo, a także wyrokom zobowiązującym do złożenia oświadczenia woli.

Obligatoryjny element wyroku

Sąd zamieszcza rygor natychmiastowej wykonalności w formule sentencji wyroku. W pewnych sytuacjach sąd zobligowany jest do nadać rygor z urzędu, w innych ma taką możliwość, choć również z urzędu. W końcu w pewnych przypadkach sąd może nadać rygor natychmiastowej wykonalności na wniosek powoda zgłoszony w pozwie.

Obligatoryjnie sąd nada rygor natychmiastowej wykonalności, działając z urzędu, gdy zasądza alimenty, zasądza roszczenie uznane przez pozwanego lub wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny. W tym pierwszym przypadku rygor nadawany jest bez ograniczeń w zakresie rat alimentacyjnych płatnych po dniu wniesienia powództwa. Jeżeli powód dochodzi równocześnie zasądzenia zaległych alimentów, rygor może być nadany za okres nie dłuższy niż 3 miesiące, niezależnie od tego, za jaki okres należą się powodowi zaległe alimenty. Uznanie powództwa przez pozwanego obliguje sąd do nadania rygoru niezależnie od tego, na jakim etapie postępowanie to uznanie nastąpiło.

Sąd wydaje wyrok zaoczny, gdy pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo stawił się, ale nie bierze udziału w rozprawie. Sąd wyda również wyrok zaoczny, jeśli na dzień rozprawy nie nadejdzie dowód doręczenia. Jeśli taki dowód uzyska w ciągu następnych dwóch tygodni, wyrok zaoczny może wydać na posiedzeniu niejawnym (tzw. zastrzeżony wyrok zaoczny). Wyrok zaoczny stanowi dla pozwanego pewną sankcję za bezczynność. Ta sankcja przejawia się z jednej strony przyjęciem przez sąd twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych za prawdziwe (o ile nie budzą wątpliwości albo nie zostały przytoczone w celu obejścia prawa). Z drugiej natomiast „karą” za bezczynność jest nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności i możliwość niezwłocznego przystąpienia do przymusowej realizacji orzeczenia sądu.

Jeśli sąd, mimo zaistnienia jednej z wymienionych przesłanek, z jakichś względów nie nadał rygoru natychmiastowej wykonalności, przysługuje wniosek o uzupełnienie wyroku , który należy zgłosić w terminie dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku (por. postanowienie SN z 11.06.2015 r., II PK 323/14).

Pełnomocnik ministra sprawiedliwości: Jeszcze w 1998 r. TK orzekł, że można obniżyć wiek emerytalny sędziom
Pełnomocnik ministra sprawiedliwości: Jeszcze w 1998 r. TK orzekł, że można obniżyć wiek emerytalny sędziom

Zobacz również

Fakultatywnie – z urzędu albo na wniosek

Jeśli zasądzana należność wynika z weksla, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub prywatnego, których prawdziwości nie zaprzeczono, sąd może nadać rygor natychmiastowej wykonalności. Sąd w dalszym jednak ciągu działa z urzędu. Podobnie, jeśli sąd uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania.

Ponadto, powód może zgłosić w pozwie wniosek o nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności. Sąd może w takiej sytuacji nadać rygor, jeśli uzna, że została spełniona jedna z przesłanek:

• opóźnienie wykonania wyroku uniemożliwiałoby lub znacznie utrudniało jego wykonanie,
• opóźnienie wykonania wyroku narażałoby powoda na szkodę.

Ochrona pozwanego

W pewnych sytuacjach sąd może uzależnić nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia. Celem takiego zabezpieczenia jest zapewnienie pozwanemu realnej możliwości uzyskania z powrotem spełnionego świadczenia w razie zmiany rozstrzygnięcia. Zabezpieczenie może polegać np. na złożeniu określonej kwoty pieniężnej na rachunek depozytowy Ministra Finansów lub na wstrzymaniu wydania powodowi rzeczy odebranych pozwanemu. Możliwość żądania zabezpieczenia jest wyłączona w odniesieniu do należności alimentacyjnych, ale tylko w granicach, w jakich sąd nadaje wyrokowi zasądzającemu te należności rygor z urzędu.

Grożąca pozwanemu niepowetowana szkoda (wskutek wykonania wyroku) może spowodować, że sąd nie orzeknie natychmiastowej wykonalności i to nawet za zabezpieczeniem. Ciężar udowodnienia zarzutu niepowetowanej szkody spoczywa na pozwanym. Możliwość powstania niepowetowanej szkody musi być rozważana na kilku płaszczyznach. Sąd musi wziąć pod uwagę zarówno ewentualne straty majątkowe, jak i zagrożenia zdrowia wskutek natychmiastowego wykonania wyroku. Pozwany nie uniknie jednak nadania rygoru natychmiastowej wykonalności, nawet w warunkach obawy niepowetowanej szkody, w sprawach o alimenty (w granicach, w jakich sąd nadaje rygor z urzędu). Natychmiastowa wykonalność wyroku nie zostanie też orzeczona w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa.

Adam Sroga, radca prawny

Podstawa prawna

art. 333-335 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 155 z późn. zm.)