Zmiany w KRS: Resort sprawiedliwości chce, by sędziowie pochodzili z woli narodu

To obywatele, a nie sami sędziowie, powinni mieć wpływ na to, kto wydaje w Polsce wyroki – tak resort sprawiedliwości uzasadnia zmianę w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa.

Dariusz Pawłyszcze sędzia, departament legislacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości / Dziennik Gazeta Prawna

Jeśli nowe regulacje wejdą w życie, gremium, które wyłania kandydatów do pełnienia urzędu sędziego, ma wpływ na postępowania dyscyplinarne orzeczników i odpowiada za ich awanse, w większości składać się będzie z osób wybranych przez polityków. Efekt? W ocenie środowiska szykowane zmiany w prosty sposób doprowadzą do demontażu sędziowskiej niezawisłości.

Dziś KRS zdominowana jest przez przedstawicieli trzeciej władzy (jest ich 17 na 25 wszystkich członków), których rekrutuje samo środowisko. To, zdaniem rządzących, godzi w konstytucję, która w art. 4 stanowi, że władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej pochodzi od narodu.

– To jest pytanie fundamentalne: skąd wzięła się legitymacja sędziego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości? Czy pochodzi z wyborów, czy od Boga? Sędziów nie powołują obywatele w wyborach bezpośrednich, a skądś musi pochodzić ich legitymacja do sądzenia. Dlatego chcemy związać sędziów z suwerenem w sposób pośredni, poprzez powoływanie członków KRS przez parlament mający mandat społeczny – tłumaczył powody wprowadzanych zmian dr Marcin Warchoł, wiceminister sprawiedliwości, podczas debaty zorganizowanej przez DGP.

W trakcie dyskusji przekonywał, że od wieków to społeczeństwo wybierało sędziów. W odpowiedzi usłyszał od przedstawicieli sędziów, że nie można zapominać, iż ta sama konstytucja zagwarantowała sądom odrębność i niezależność od innych władz.

– Legitymację do orzekania daje sędziom konstytucja, która została w tym kraju przyjęta przez naród w referendum. Nie jest tak, że sędziowie dali sobie władzę do orzekania – zwracał uwagę sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego Arkadiusz Tomczak, członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, przypominając o powszechnym referendum, które towarzyszyło przyjęciu w 1997 r. ustawy zasadniczej.

Chcemy związać sędziów z suwerenem w sposób pośredni

Waldemar Żurek, sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie, rzecznik prasowy Krajowej Rady Sądownictwa: Jeżeli sędzia będzie wiedział, że o jego awansie zadecyduje sędzia wybrany przez polityków, rozpocznie się wydeptywanie ścieżek: albo polityków w stronę sędziów, albo – co gorsze – sędziów w stronę polityków.

Tomasz Zalasiński, konstytucjonalista: Demokratyczne państwo prawne ulega systematycznej erozji. Znajdujemy się w sytuacji, w której nowela ustawy o KRS nie będzie mogła być nawet rzetelnie skontrolowana co do jej zgodności z konstytucją.

Dariusz Pawłyszcze, sędzia, departament legislacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości: Jestem przekonany, że w krajach, w których wymiar sprawiedliwości cieszy się zaufaniem, to nie sędziowie decydują o tym, kto zostanie sędzi.

Arkadiusz Tomczak, sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”: Polski obywatel w sprawach karnych staje naprzeciw prokuratora nadzorowanego przez polityka. W sprawach administracyjnych staje naprzeciw urzędów także nadzorowanych przez polityków. Teraz budujemy model, gdzie o sporach rozstrzygać będzie sędzia, którego niezawisłość ma gwarantować coraz bardziej upolityczniony organ.

Marcin Warchoł, podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości: Środowisko sędziowskie przyzwyczaiło się do tego, że samo się powołuje i samo siebie kontroluje

Projekt zmian w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa pojawił się znienacka, wzbudzając w sędziowskim środowisku niemałe poruszenie. W imię – jak podnosi się w uzasadnieniu – „urzeczywistnienia zasady reprezentatywności wszystkich grup zawodowych sędziów” znacząco reorganizuje się w nim strukturę rady. Organu, który – jak stanowi konstytucja – powołany jest do stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Sędziowie nie idą na barykady: Ogłoszona przez kolejnego ministra sprawiedliwości reforma niezbyt ich wzrusza

Krajowa Rada Sądownictwa nadal będzie miała wyłączną kompetencję do przedstawiania kandydatów do pełnienia urzędu sędziego. Nie będzie jednak już jednolitym tworem. Składać będzie się z dwóch struktur: Pierwszego Zgromadzenia złożonego z ministra sprawiedliwości, I prezesa SN, prezesa NSA, osoby powołanej przez prezydenta oraz czterech posłów i dwóch senatorów; natomiast w skład Drugiego Zgromadzenia wchodzić będzie piętnastu sędziów.

I tu pojawia się pierwszy zgrzyt.

– Artykuł 187 konstytucji precyzyjnie określa strukturę Krajowej Rady Sądownictwa jako jednolitą. Ustawodawca nie może zatem wprowadzić bikameralizmu wewnątrz KRS, a czyni tak, powołując dwa wzajemnie ze sobą konkurujące zgromadzenia – zwracał uwagę dr Tomasz Zalasiński, konstytucjonalista, radca prawny z kancelarii DZP.

Podkreśla, że projekt sygnowany przez resort sprawiedliwości jest w sposób oczywisty niezgodny z literalnym brzmieniem ustawy zasadniczej. Co więcej, oba wyżej wymienione ciała będą mogły wzajemnie się blokować. Zgodnie z projektem rada będzie mogła bowiem wydać pozytywną ocenę o kandydacie na stanowisko sędziowskie jedynie wtedy, gdy Pierwsze oraz Drugie Zgromadzenie Rady wydadzą w tej sprawie pozytywne uchwały.

– To może spowodować paraliż pracy rady – podkreślał sędzia Waldemar Żurek, rzecznik Krajowej Rady Sądownictwa.

Jednak nie ten pomysł budzi największe emocje, lecz ten dotyczący sposobu rekrutacji sędziów do KRS. Do tej pory decyzje w tej sprawie zapadały wewnątrz środowiska. Teraz sędziów ma wybierać parlament. Nowa procedura w ocenie MS zwiększy m.in. stopień demokratyzacji trybu wyboru kandydatów (każdy sędzia będzie miał również szanse dostać się do rady). Co z kolei wpłynie na to, kto zostanie wskazany przez KRS jako kandydat na stanowisko sędziego.

Skąd wybór takiej ścieżki?

– Nierzadkie są sytuacje, kiedy młode osoby czekają po 10 lat na wejście do zawodu sędziego. W tym czasie muszą pełnić funkcje asystentów sędziów, tylko dlatego, że sędziami mają zostać inne osoby. Docierają do nas sygnały o tym, że konkursy na sędziów są ustawiane – odpowiedział dr Marcin Warchoł, wiceminister sprawiedliwości.

Okazuje się jednak, że dotąd – jak podkreślał Waldemar Żurek – nie toczyło się żadne postępowanie dotyczące ustawiania konkursów. – Mówienie o takich praktykach to pomawianie konstytucyjnego organu państwa. Proszę ważyć słowa – zareagował rzecznik rady. – Każdy konkurs można zdyskredytować anonimem. Jeśli jednak – tak jak w przypadku dużych sądów – na jedno miejsce startuje kilkadziesiąt osób, mają prawo odwołania się do SN i tam przegrywają, normalną ludzką reakcją jest, że skarżą się do resortu. Jeśli na tej podstawie chcą państwo burzyć cały system prawny, to gratuluję. W zeszłym roku zaufanie do sądów powszechnych wyniosło 43 proc., do parlamentu 23 proc. Czy to oznacza, że parlament powinien się samorozwiązać – pytał retorycznie.

– Jeżeli doprowadzimy do tego, że sędziów wchodzących w skład rady będzie wybierać parlament, politycy zyskają kontrolę nad nominacjami sędziów, postępowaniem dyscyplinarnym i trybem naszego dalszego awansu. I ktoś mi wtedy powie, że w takim systemie będziemy mieć niezależne sądy, gdzie sędziowie są niezawiśli – pytał sędzia Dariusz Mazur z Sądu Okręgowego w Krakowie, członek Stowarzyszenia Sędziów Themis.

Przy wybieraniu sędziów liczy się transparentność

I przypomniał, że ze wszelkich unijnych zaleceń wynika, iż takie organy jak KRS powinny być maksymalnie odpolitycznione, a nie upolitycznione – zarówno co do składu, jak i trybu powoływania.

Ryzyka, że polityka wejdzie do sądów, nie wykluczył zresztą również sędzia Dariusz Pawłyszcze z departamentu legislacyjnego MS. Podkreślił, że niezdrowe relacje między sędziami a politykami, jeśli się w ogóle pojawią, to najwcześniej za kilkanaście lat. A zagrożenia dla niezawisłości, które generuje obecny system zarządzania sądami, są już teraz. Bo w jego opinii sądy przeszły na ręczne sterowanie przydziałem spraw przez przewodniczących wydziałów.

Arkadiusz Tomczak sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” / Dziennik Gazeta Prawna