Sąd, który rozpoznaje wniosek o wpis w księdze wieczystej, związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejności jego wpływu.
Pierwszy prezes Sądu Najwyższego zwrócił się do Izby Cywilnej SN o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego: Czy przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej decydujące znaczenie ma zgodnie z art. 316 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego stan rzeczy z chwili orzekania, czy też – wobec szczególnego charakteru postępowania o wpis w księdze wieczystej – należy na podstawie art. 29 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 ze zm.) w zw. z art. 192 pkt 3 k.p.c., art. 13 par. 2 k.p.c. i art. 6266 par. 1 k.p.c. uznać, że decyduje stan rzeczy z chwili złożenia wniosku?
Pierwsze stanowisko zostało potwierdzone m.in. w uchwale SN z 30 maja 1994 r. (III CZP 72/94). Stwierdzono w niej, że wniosek o wpis hipoteki przymusowej nie może być uwzględniony, gdy dłużnik utracił już prawo własności nieruchomości na skutek wcześniejszej czynności przeniesienia jej własności.
Odmienne stanowisko wynika z wielu innych orzeczeń. Dla przykładu w postanowieniu z 2 grudnia 1997 r. (II CKN 484/97) powiedziano, że podstawa wpisu musi istnieć już w momencie złożenia wniosku o wpis. Wynika z tego, że istnieje konieczność odmowy uwzględnienia wniosku, jeżeli podstawa do jego dokonania, np. czynność prawna, prawomocne orzeczenie, co prawda nie istniała w chwili złożenia wniosku, ale pojawiła się przed jego rozpoznaniem. W jeszcze kilku orzeczeniach SN uznał, że przeniesienie prawa własności nieruchomości i dokonanie w księdze wpisu na rzecz nabywcy nie stanowi przeszkody do wpisu hipoteki przymusowej na podstawie wcześniej złożonego wniosku.
Pierwszy prezes SN uważa, że argumenty prezentowane w pierwszej linii judykatury są istotne, ale nie powinny być decydujące. Wiele argumentów, jego zdaniem, przemawia za przyjęciem, że w postępowaniu wieczystoksięgowym sąd powinien brać pod uwagę stan rzeczy z chwili złożenia wniosku.
W odpowiedzi skład siedmiu sędziów Izby Cywilnej SN podjął następującą uchwałę: Sąd, rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu. Uchwale tej nadał moc zasady prawnej.
Sygn. akt III CZP 80/09