Wiceszef Krajowej Rady Kuratorów: Wielostopniowy system nadzoru i kontroli nie poprawi efektywności naszej pracy.

Aneta Mościcka: Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało założenia zmian w ustawie o kuratorach sądowych. Zgodnie z nimi ma pojawić się wymóg niekaralności kandydata na stanowisko kuratora sądowego. Dlatego tak ważny warunek wprowadza się dopiero po kilkunastu obowiązywania ustawy?

Grzegorz Kozera, zastępca przewodniczącego Krajowej Rady Kuratorów, kurator sądowy w Sądzie Rejonowym w Częstochowie: Ten wymóg tak naprawdę istnieje od czasu uchwalenia ustawy w pierwotnym brzmieniu, choć nie został wyrażony wprost. Do mianowania na kuratora zawodowego konieczne jest spełnienie przesłanki „nieskazitelności charakteru”. Co prawda pojęcie to nie zostało w pełni zdefiniowane, jednak w jednym z wyroków NSA pojawiło się wyjaśnienie, że „nieskazitelny charakter” to całokształt cech indywidualnych, zdarzeń i okoliczności składających się na wizerunek osoby zaufania publicznego. Dlatego też trudno, by osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe mogła zostać uznana za spełniającą to kryterium. A to już niesie określone skutki i w przypadku kuratora zawodowego oznacza utratę uprawnień niezbędnych do wykonywania zawodu, a tym samym utratę pracy.

AM: Które propozycje zmian zawarte w tym projekcie są uzasadnione?

GK: Jest kilka propozycji, które z naszego punktu widzenia są tak oczywiste, jak i pożądane. Należą do nich przede wszystkim:

1) Wprowadzenie wymogu niekaralności za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe wobec kandydata na kuratora zawodowego, gdyż jasne określenie zasad nie pozostawia miejsca na dowolność interpretacyjną.

2) Wprowadzenie przepisów normujących kwestię wyłączenia kuratora zawodowego z wykonywania czynności służbowych w danej sprawie. Dotychczas nie zawsze było wiadomo, w jakich sytuacjach kurator powinien zostać wyłączony z prowadzenia danej sprawy, kto podejmuje decyzję o jego wyłączeniu i w oparciu o jakie kryteria.

3) Jednoznaczne określenie, że kurator sądowy dla wykonywania czynności służbowych jest uprawniony do przetwarzania danych osobowych, w tym danych wrażliwych, także pozyskiwanych od innych służb i organów. Obecnie obowiązujące przepisy nie wyrażały takiego uprawnienia wprost i zdarzały się przypadku odmowy udzielania kuratorom niezbędnych informacji. Utrudniało to diagnozę niezbędną dla zindywidualizowania działań kuratorów sądowych wobec osób poddanych dozorowi lub nadzorowi.

4) Rozwiązania w obszarze postępowania dyscyplinarnego, dotyczące zasad powoływania i odwoływania rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępcy, a także zapewnienie obwinionemu możliwości skorzystania z usług profesjonalnego obrońcy. Dotychczas nie istniała możliwość powoływania zastępcy rzecznika, zatem w sytuacji, w której z przyczyn losowych rzecznik dyscyplinarny nie był zdolny do wykonywania powierzonej mu funkcji, nie istniała przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego.
Proponowana zmiana, wcześniej już wielokrotnie postulowana przez środowisko kuratorów zawodowych, wyeliminuje te trudności. Natomiast wprowadzenie możliwości udział profesjonalnego obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym zapewni obwinionemu pełne prawo do obrony. Możliwość ustanowienia obrońców tylko z grona kuratorów zawodowych była krytykowana przez rzecznika praw obywatelskich, który kwestionował zgodność tego rozwiązania z konstytucją.

AM: Które propozycje resortu sprawiedliwości oceniają państwo negatywnie?

GK: Wszystkie te, które znajdują przełożenie na zdestabilizowanie dotychczas spójnej i sprawnie działającej struktury samorządu kuratorskiego. Rozwiązania te łączą się przede wszystkim z rolą i sposobem powoływania kuratora okręgowego. Kurator okręgowy stanowi integralną część samorządu kuratorskiego i przewodniczy okręgowym zgromadzeniom kuratorów, a kandydaci do pełnienia funkcji kuratora okręgowego wyłaniani są spośród członków okręgowego zgromadzenia. Decydujący głos w sprawie powołania kuratora okręgowego należy do prezesa sądu okręgowego, ponieważ to on wskazuje osobę, której powierza pełnienie tej funkcji. Rozwiązanie to z jednej strony gwarantuje prezesowi sądu okręgowego pełną decyzyjność w kwestiach związanych z osobą kuratora okręgowego i możliwość zarządzania za jego pośrednictwem służbą kuratorską w podległym mu okręgu, a z drugiej kuratorom sądowym gwarantuje prawo do wyboru osoby reprezentującej tę służbę. Proponowane rozwiązania burzą tak ugruntowany model i niosą ze sobą zagrożenie upolitycznienia funkcji kuratora okręgowego. Poza tym rekomendacje wynikające z Europejskich Reguł dotyczących sankcji i środków alternatywnych wskazują na niską trafność rozwiązania, w którym zadania pozostające w kompetencji organów władzy orzekającej są przejmowane przez organy władzy wykonawczej.

Nasz sprzeciw budzi także propozycja nadania kierownikowi zespołu uprawnień do wydawania kuratorom poleceń co do sposoby wykonywania spraw, kiedy to kurator zawodowy jest pracownikiem merytorycznym i organem postępowania wykonawczego.

AM: Czy wnieśli państwo uwagi do tego projektu i czy zostały one przez Ministerstwo Sprawiedliwości uwzględnione?

GK: Podczas posiedzenia Krajowej Rady Kuratorów w30 stycznia 2014 r. zostało przyjęte obszerne stanowisko dotyczące projektu założeń ustawy do zmian ustawy o kuratorach sądowych, które następnego dnia zostało przekazane Ministerstwu Sprawiedliwości. Nie dysponujemy jeszcze żadnymi informacjami, czy zawarte w tym stanowisku uwagi zostały uwzględnione i w jakim zakresie.

AM: Resort sprawiedliwości chce też wprowadzić surowe sankcje dla kuratorów, którzy łamią prawo, np. obniżenie wynagrodzenia w razie zawieszenia w pełnieniu obowiązków, czy też ułatwienia w wypowiadaniu umowy o pracę. Ponadto kuratorzy nie będą już otrzymywali ryczałtów za wywiady środowiskowe. Czy będą państwo apelowali w toku dalszych prac nad zmianami w ustawie o modyfikację tych propozycji?

GK: Nie wykluczamy takiej możliwości, przynajmniej w odniesieniu do niektórych spośród tych rozwiązań. I nie należy tego bynajmniej utożsamiać z pejoratywnie rozumianą korporacyjnością. Diabeł tkwi zwykle w szczegółach…

Nasze wątpliwości nie muszą wynikać z rozwiązania polegającego na obniżeniu wynagrodzenia w okresie zawieszenia, a raczej na braku dookreślenia, w jakich sytuacjach miałoby być ono stosowane. Obecnie obowiązujące przepisy ustawy mówią o obligatoryjnym zawieszeniu kuratora w pełnieniu czynności w okresie tymczasowego aresztowania, bądź fakultatywnym zawieszeniu kuratora zawodowego na czas trwania postępowania dyscyplinarnego i wydaje się być to wystarczające.
Jeśli chodzi odpłatność za niektóre czynności wykonywane przez kuratorów sądowych, w tym wywiady środowiskowe, to dotyczy ona wyłącznie czynności ponadstandarowych, nie uwzględnianych w obciążeniu pracą. Niektóre spośród nich są wykonywane przez kuratorów w soboty, niedziele i święta. Wprowadzenie odpłatności miało dwojaki cel. Z jednej strony było częściową rekompensatą za konieczność wykonywania obowiązków zawodowych w dni wolne od pracy, a także stanowiło ochronę przed ich bezkrytycznym zlecaniem. Tym samym, czynności te nie kolidowały z zasadniczą częścią działalności kuratorów w postępowaniu wykonawczym, w szczególności dotyczącą sprawowania dozorów i nadzorów.

AM: Ministerstwo Sprawiedliwości zamierza także ograniczyć znaczenie kuratorów społecznych. Czy to dobry pomysł?

GK: Nie, nie tylko mało trafny, ale i sprzeczny z rekomendacjami Unii Europejskiej, zakładającymi możliwie szeroki udział społeczeństwa w wykonywaniu sankcji i środków alternatywnych. Społeczni kuratorzy sądowi wspomagają personel zawodowy w wykonywaniu części dozorów i nadzorów, a także wykonywaniu niektórych wywiadów środowiskowych na etapie postępowania wykonawczego. Nie stanowią także znaczącego obciążenia dla budżetu państwa, gdyż za wykonywane czynności uzyskują tylko ryczałt, faktycznie stanowiący zwrot kosztów ponoszonych w związku z wykonywaniem tych czynności.

AM: Czy proponowane zmiany przyczynią się do efektywniejszej pracy z osobami poddanymi dozorowi kuratorów?

GK: Pojęcie efektywności w resocjalizacji jest w ogóle trudne do zdefiniowania, natomiast przyjęcie założenia, że poprawa sprawności działania kuratorów i uzyskanie większego wpływu na osoby poddane ich oddziaływaniom, zostanie uzyskana poprzez zbudowanie wielostopniowego systemu nadzoru i kontroli, wydaje się być z gruntu błędne. Rozwój możliwości oddziaływania na osoby należałoby raczej łączyć z wyposażeniem kuratorów sądowych w odpowiednie narzędzia wspomagające ich pracę, czy też odbiurokratyzowanie służby i zapewnienie jej adekwatnej do potrzeb obsługi sekretarskiej.

AM: Jakie inne przepisy utrudniają w praktyce działanie kuratorom i powinny zostać zmienione?

GK: W przypadku kuratorów wykonujących orzeczenia w sprawach karnych bez wątpienia jest to rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 26 lutego 2013 r., rozbudowujące biurokratyczne procedury i zawierające rozwiązania budzące wątpliwości odnośnie ich zgodności z konstytucją. Krajowa Rada Kuratorów wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności tego rozporządzenia z aktem najwyższym.

Natomiast w przypadku kuratorów wykonujących orzeczenia w sprawach rodzinnych największym problemem jest brak przepisów. Krajowa Rada Kuratorów od dawna postuluje, ażeby uregulować w Kodeksie postępowania cywilnego status kuratora rodzinnego jako organu postępowania wykonawczego, kompleksowo opisując jego czynności.

Rozmawiała Aneta Mościcka