Kwestie związane z mediacją zostały szczegółowo uregulowane w kodeksie postępowania cywilnego (dalej także: kpc; art. 183 z ind. 1-15). Zgodnie z kodeksem (art. 10) w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji. Podstawową zasadą jest to, że mediacja jest dobrowolna, a samo postępowanie nie jest jawne. Nikt nie może zmusić żadnej strony sporu do udziału w postępowaniu mediacyjnym. Mediację prowadzi się przed wszczęciem postępowania, a za zgodą stron także w toku sprawy. Mediator powinien zachować bezstronność przy prowadzeniu mediacji (okoliczności mogące wzbudzić wątpliwość co do bezstronności mediatora muszą być przez niego niezwłocznie ujawnione stronom).
Listy mediatorów dostępne są w siedzibach sądów oraz na stronach internetowych sądów okręgowych (przykładowa lista na stronie Sądu Okręgowego w Poznaniu >>>).
Umowa albo postanowienie sądu
Mediację prowadzi się na podstawie:
- umowy o mediację albo
- postanowienia sądu kierującego strony do mediacji
Umowa może być zawarta także przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację, gdy druga strona złożyła wniosek o przeprowadzenie mediacji. W umowie o mediację strony określają w szczególności przedmiot mediacji, osobę mediatora albo sposób wyboru mediatora.
Przebieg mediacji
Wniosek o przeprowadzenie mediacji zawiera oznaczenie stron, dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie, podpis strony oraz wymienienie załączników. Jeżeli strony zawarły umowę o mediację na piśmie, do wniosku dołącza się odpis tej umowy.
Mediator prowadzi mediację, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące.
Zgodnie z kodeksem mediator, strony i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym są obowiązane zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedziały się w związku z prowadzeniem mediacji. Strony mogą jednak zwolnić mediatora i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym z tego obowiązku.
Warto też pamiętać, że bezskuteczne jest powoływanie się w toku postępowania przed sądem lub sądem polubownym na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym.
Skierowanie z sądu do mediacji
Przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę przewodniczący dokonuje oceny, czy skierować strony do mediacji. W tym celu, jeżeli zachodzi potrzeba wysłuchania stron, może wezwać je do osobistego stawiennictwa na posiedzeniu niejawnym.
Sąd może skierować strony do mediacji na każdym etapie postępowania (postanowienie kierujące strony do mediacji może być wydane na posiedzeniu niejawnym). Mediacji nie prowadzi się, jeżeli strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyraziła zgody na mediację.
Przewodniczący może wezwać strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji. W takim przypadku, jeżeli strona bez uzasadnienia nie stawi się na spotkanie informacyjne lub posiedzenie niejawne, sąd może obciążyć ją kosztami nakazanego stawiennictwa poniesionymi przez stronę przeciwną.
Sąd kierując strony do mediacji wyznacza na jej trwanie trzy miesiące, choć może też zgodzić się na jej przedłużenie, jeśli to sprzyja polubownemu rozwiązaniu sporu. Mediator ma prawo do zapoznania się z aktami sprawy, chyba że strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyrazi na to zgody. Mediacja odbywa się na posiedzeniu w terminie zaproponowanym przez mediatora, choć strony mogą zgodzić się także na mediację bez posiedzenia. Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, który podpisuje mediator, a gdy zawiera on także wypracowaną ugodę - podpisy składają także strony (w każdym przypadku strony otrzymują odpisy protokołu).
W każdym sądzie okręgowym działa koordynator do spraw mediacji, który m.in. ma zapewniać sprawną komunikację pomiędzy sędziami i mediatorami oraz współpracuje przy organizowaniu spotkań informacyjnych.
Koszty mediacji
Rzecz jasna, strony w umowie o mediację mogą zgodzić się na różne stawki wynagrodzenia dla mediatora. W takich sytuacjach panuje rynkowa dowolność (mediator może zgodzić się także na pracę bez wynagrodzenia). Nieco mniej dowolności obowiązuje w mediacjach wszczętych ze skierowania sądowego. Tutaj obowiązują limity. Mianowicie w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 złotych i nie więcej niż 2000 złotych za całość postępowania mediacyjnego.
Z kolei w sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz w sprawach o prawa niemajątkowe wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wynosi:
- za pierwsze posiedzenie 150 złotych
- za każde kolejne – 100 złotych (łącznie nie więcej niż 450 złotych)
Mediatorowi w mediacjach ze skierowania sądu przysługują ponadto zwroty poniesionych wydatków. Zwrotowi podlegają udokumentowane i niezbędne wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji na pokrycie kosztów:
- przejazdów (według obowiązujących stawek za podróże służbowe urzędników),
- najmu pomieszczeń (maks. 70 zł za posiedzenie) oraz
- korespondencji (maks. 30 zł).
W razie nieprzystąpienia stron do mediacji, mediatorowi przysługuje zwrot poniesionych wydatków w wysokości nieprzekraczającej 70 złotych. Jeśli mediator jest VAT-owcem, trzeba do podanych stawek doliczyć oczywiście VAT.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (zobacz tekst ujednolicony - Dz.U. 2014 poz. 101), w szczególności art. 183 z indeksami 1-15
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (zobacz - Dz.U. 2016 poz. 921)