Samorząd notarialny ma prawo weryfikować egzaminami wiedzę aplikantów - uznał Naczelny Sąd Administracyjny.

Sprawa dotyczyła aplikantki notarialnej, która próbowała uzyskać od korporacji notarialnej zaświadczenie o odbyciu aplikacji. Samorząd jednak odmówił, ponieważ prawniczka nie zaliczyła kolokwium.

Weryfikacja wiedzy

Rada izby notarialnej (RIN) wskazała, że dopiero zaliczenie wszystkich kolokwiów przeprowadzanych w czasie aplikacji pozwala uznać, że aplikant odbył aplikację, o której mowa w art. 72 par. 1 ustawy Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r., nr 189, poz. 1158 ze zm.). Uzyskanie oceny negatywnej z któregokolwiek z kolokwiów bądź nieprzystąpienie do któregoś z nich powoduje, że aplikant nie wykonał wszystkich obowiązków objętych programem szkolenia. A to sprawia, że zaświadczenia nie może otrzymać. Prawniczka się odwołała, ale Krajowa Rada Notarialna (KRN) utrzymała w mocy zaskarżoną uchwałę. Z podobnym uzasadnieniem co RIN: że ukończenie aplikacji, które warunkuje wydanie zaświadczenia o jej odbyciu, jest wywiązaniem się przez aplikanta ze wszystkich obowiązków, w tym zdanie egzaminów oraz przystąpienie i pozytywne zaliczenie kolokwiów przeprowadzanych w ramach szkolenia. KRN podkreśliła, że celem każdego szkolenia jest konieczność sprawdzenia nabytej przez aplikanta wiedzy, także w czasie trwania szkolenia, co jest potwierdzeniem spełnienia przez niego obowiązku stałego podnoszenia poziomu wiedzy zawodowej. Bez tej weryfikacji nie ma jak ustalić, czy aplikant faktycznie podnosi swój zawodowy poziom. Jeżeli zatem aplikant nie zaliczył kolokwium, to tym samym nie wykonał swojego obowiązku. Sprawa trafiła do sądu. Wojewódzki sąd administracyjny oddalił skargę. Wskazał, że w świetle Prawa o notariacie oraz (uchylonego 1 stycznia 2014 r.) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej (Dz.U. 2005 nr 258 poz. 2169), organizowanie i prowadzenie aplikacji jest obowiązkiem rad izb notarialnych. Wiąże się to z koniecznością nie tylko zapewnienia odpowiedniego poziomu prowadzonych zajęć szkoleniowych, ale również sprawdzania nabytych w ramach tych zajęć umiejętności oraz wiedzy prawniczej przez aplikantów. W przypadku, gdy aplikantka nie zaliczyła kolokwium po II roku, to korporacja prawidłowo uznała, że na dzień wystąpienia z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o odbyciu aplikacji nie wywiązała się z ciążących na niej obowiązków przewidzianych programem aplikacji. Prawniczka wniosła skargę kasacyjną. Kwestią sporną w jej ocenie było to, czy samorząd miał prawo odmówić wydania zaświadczenia uznając, że złożenie kolokwium z wynikiem negatywnym jest równoznaczne z uchybieniem obowiązkowi stałego podnoszenia wiedzy zawodowej i brakiem niezaznajomienia się przez aplikanta z całokształtem pracy notariusza.

Obowiązek aplikanta

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Wyjaśnił, że zgodnie z art. 72 par. 2 Prawa o notariacie, zaświadczenie o odbyciu szkolenia wydaje się aplikantowi, który odbył aplikację. Przez odbycie aplikacji należy rozumieć zaznajomienie się przez aplikanta z całokształtem pracy notariusza. Zaznajomienie z całokształtem tej pracy następuje w ramach szkolenia, w trakcie którego jest on zobowiązany do zapoznania się z czynnościami sądów w sprawach cywilnych, gospodarczych i wieczystoksięgowych. Organizowanie i prowadzenie szkolenia aplikantów należy do zakresu działań rady izby notarialnej. Prawo o notariacie określa ogólny zakres wymogów i obowiązków nałożonych na aplikanta zmierzających do jego przygotowania do wykonywania zawodu notariusza. Wcześniej aplikant poddany jest sprawdzeniu (egzaminowi) jego przygotowania prawniczego do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu.

Przepisu nałożyły na aplikanta obowiązek stałego podnoszenia poziomu jego wiedzy zawodowej. Ten aspekt aplikacji notarialnej podkreślony został w art. 72 c ustawy, określającego obowiązki aplikanta, do których należy: sumienne wykonywanie powierzonych obowiązków, w tym poleceń przełożonego lub patrona; uczestniczenie w przewidzianych programem aplikacji zajęciach seminaryjnych oraz w praktykach; samodzielne pogłębianie wiedzy prawniczej i praktycznych umiejętności niezbędnych do zajmowania stanowiska notariusza. Obowiązki aplikanta notarialnego nie sprowadzają się wyłącznie do uczestnictwa w szkoleniach. O odbyciu aplikacji można bowiem mówić wówczas, gdy aplikant wypełni wszystkie obowiązki wynikające z programu szkolenia, w tym dotyczące kształcenia ogólnego w ramach zajęć seminaryjnych. NSA wskazał na art. 40 par. 1 pkt 9 Prawa o notariacie, przewidujący w zakresie działań KRN nadzór nad szkoleniem aplikantów. Przepis stwarza podstawę do kontrolowania przez korporację zawodową wywiązywania się aplikantów z obowiązku zdobywania wiedzy prawniczej i umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu notariusza (wyrok NSA z 30 października 2013 r., sygn. akt II GSK 1629/13). Jego rozwinięcie stanowi natomiast regulacja zawarta w ministerialnym rozporządzeniu, umożliwiająca przeprowadzanie kolokwiów i sprawdzianów, celem sprawdzenia stopnia opanowania przez aplikantów dziedzin prawa, z których prowadzone jest szkolenie. NSA podkreślił, że nie można mylić ze sobą przygotowania do zawodu i sprawdzenia tego przygotowania. I dodał, że zgadza się z WSA w tym, że gdy aplikantka w toku szkolenia nie uzyskała z pierwszego kolokwium oraz poprawkowego ocen pozytywnych, to samorząd prawidłowo odmówił jej wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej uprawniającego do przystąpienia do egzaminu, uznając, że nie wywiązała się z ciążących na niej obowiązków przewidzianych programem aplikacji.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 marca 2016 r., sygn. akt II GSK 1838/14