Z usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych mogą korzystać osoby, które z różnych przyczyn, między innymi wieku i chorób wymagają pomocy innych osób, której są pozbawione. To jednostka decydująca o przyznaniu świadczenia wyznacza jego: zakres, czas trwania oraz miejsce, w którym podopieczny korzysta z pomocy. Świadczenia są odpłatne. Rada gminy decyduje, jak będą wyglądały warunki finansowania pomocy.
Zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013r., poz. 182 – dalej ustawa): usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem.
Bardziej zaawansowaną formą są specjalistyczne usługi opiekuńcze. Zgodnie z wolą ustawodawcy są to świadczenia przystosowane do szczególnych potrzeb podopiecznego. Gdy rodzaj schorzenia lub niepełnosprawność wymagają, by pomocy udzielała osoba posiadająca odpowiednie przygotowanie zawodowe. Świadczeniodawcami mogą być: pracownicy socjalni, psychologowie, pedagodzy, logopedzi, terapeuci zajęciowi, pielęgniarki, asystenci osób niepełnosprawnych, opiekunki środowiskowe, specjaliści w zakresie rehabilitacji medycznej oraz fizjoterapeuci. Przepisy wskazują dodatkowe wymagania w stosunku do osób zajmujących się podopiecznymi z zaburzeniami psychicznymi.
Rozporządzenie w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. z 2005r., Nr 189, poz. 1598) wymienia następujące formy tego świadczenia:
• uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia np. kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia
• pielęgnacja – jako wspieranie procesu leczenia np. pomoc w dostępie do świadczeń medycznych, pilnowanie przyjmowania leków
• rehabilitacja fizyczna i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu np. współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno – pedagogicznego,
• pomoc mieszkaniowa np. w organizacji drobnych remontów, adaptacji, napraw
• zapewnienie dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych.
Jeżeli pozwala na to konkretna sytuacja podopieczny może otrzymać pomoc w ośrodku wsparcia. Mówi o tym art. 51 ustawy.