Wzajemne oddziaływanie na siebie świata biznesu i świata sportu jest zjawiskiem pożądanym i korzystnym. W praktyce istnieją jednak sytuacje, w których prawa sportowców są naruszane, a przedsiębiorcy w sposób nieuprawniony starają się „pasożytować” na sportowcu i wykorzystać dla własnych celów jego ciężko wypracowany sukces.
Sytuacje takie stają się coraz częstsze. Sportowcy nierzadko są twarzami przeróżnych produktów, firm lub klubów sportowych, dlatego powinni być świadomi istniejących możliwości i narzędzi prawnych, mających na celu ochronę ich praw. Co więcej, sportowcy powinni korzystać z przysługujących im praw – biznes wymaga bowiem profesjonalizmu nie tylko od nich, ale również od klubów, reklamodawców, sponsorów i innych przedstawicieli świata gospodarki.
Wymóg zgody na rozpowszechnianie wizerunku
W polskim prawie regulacja ochrony wizerunku zawarta jest w ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z niniejszą ustawą, rozpowszechnianie wizerunku sportowca wymaga jego zezwolenia. Jasne jest zatem, że aby wykorzystać wizerunek sportowca np. w reklamie, konieczne jest uzyskanie jego zgody.
Przepisy nie zawierają rygorów co do formy przedmiotowej zgody. Tym samym może ona być wyrażona w każdy sposób, tak aby była niewątpliwa i łatwa do udowodnienia. W praktyce zgoda wyrażana jest w formie pisemnej – zwykle bowiem sportowiec podpisuje kompleksową umowę, np. kontrakt o profesjonalne uprawianie piłki siatkowej lub kontrakt reklamowy, w którym zawarte są postanowienia dotyczące wykorzystania jego wizerunku
Innymi słowy, należy wprost wskazać, że np. kampania reklamowa z wykorzystaniem wizerunku sportowca ograniczać się będzie wyłącznie do terytorium Polski, jak też że będzie trwała przez okres 6 miesięcy od dnia podpisania umowy oraz że będzie prowadzona wyłącznie w telewizji. Ponadto, należy jasno i precyzyjnie określić, w jakim celu reklamodawca może wykorzystać wizerunek, np. wyłącznie w celu promocji jednego, wprost określonego produktu. Wszystkie te elementy stanowią przejaw zabezpieczenia interesów majątkowych i osobistych sportowca. Stanowią również zabezpieczenie interesów reklamodawcy, który wie, czego może od sportowca wymagać w ramach prowadzonej kampanii marketingowej.
Wyjątki
W przepisach zawarte są wyjątki od opisanych powyżej reguł, tzn. są wskazane sytuacje, w których zgoda na rozpowszechnienie wizerunku nie jest konieczna. Ma to miejsce przede wszystkim wtedy, gdy sportowiec zgodził się na utrwalenie jego wizerunku np. na zdjęciu, najpierw pozując do tego zdjęcia, a następnie otrzymując umówioną zapłatę za pozowanie. Wówczas uznaje się, że sportowiec wyraził zgodę na rozpowszechnianie jego wizerunku w sposób dorozumiany. Dodatkowo, zgoda nie jest wymagana, gdy wizerunek sportowca jako osoby publicznej jest wykorzystywany w związku z pełnieniem przez niego funkcji publicznej, społecznej lub zawodowej, czy też wtedy, gdy sportowiec jest tylko elementem większej całości takiej jak np. impreza sportowa, najczęściej mecz.
Powołując się na wyjątki wskazane powyżej należy pamiętać, że nawet jeśli znajdą one zastosowanie w konkretnej sytuacji, to nie oznaczają nieograniczonej możliwości rozpowszechniania wizerunku. Należy je interpretować w sposób zawężający pamiętając o ogólnej zasadzie, wedle której wizerunek sportowca jest chroniony i nie można go wykorzystywać w dowolny sposób. Zatem z punktu widzenia podmiotów współpracujących z gwiazdami sportu mimo wszystko wskazane jest zawieranie precyzyjnych umów dotyczących wykorzystania wizerunku.
Kadra narodowa i olimpijska
Opisane powyżej reguły dotyczące rozpowszechniania wizerunku zostały zmodyfikowane w odniesieniu do pewnej grupy sportowców, tj. reprezentantów kraju lub członków kadry olimpijskiej. Zgodnie z ustawą z dnia 25 czerwca 2010 roku o sporcie, członek kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej udostępnia, na zasadach wyłączności, swój wizerunek w stroju reprezentacji polskiemu związkowi sportowemu lub Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez swoje przepisy lub przepisy międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie bądź przepisy Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Z kolei zawodnik przed zakwalifikowaniem do kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej wyraża zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju.
Należy zatem pamiętać, że zakwalifikowanie sportowca do kadry narodowej i wyrażenie przez niego zgody na występowanie w reprezentacji kraju uprawnia polski związek sportowy do wykorzystania wizerunku zawodnika w stroju reprezentacyjnym do celów gospodarczych. Jest to jedyna sytuacja w polskim prawie, w której sportowiec z mocy samego prawa nie jest w 100% uprawniony do dysponowania własnym wizerunkiem.
Warto zadbać o swój interes
Co zrobić w sytuacji, gdy prawa do wizerunku zostały naruszone? W tego typu sytuacjach osobie, której prawo do wizerunku zostało naruszone, przysługuje szereg roszczeń wobec naruszyciela. Przede wszystkim sportowiec może żądać zaniechania bezprawnego wykorzystania i rozpowszechniania jego wizerunku. Roszczenie to jest pierwszym krokiem zmierzającym do wyeliminowania z obrotu materiałów zawierających bezprawnie użyty wizerunek sportowca. Zwykle roszczenie to nie jest jednak wystarczające do usunięcia skutków naruszeń, dlatego sportowiec może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, na przykład aby złożyła publiczne oświadczenie o określonej treści i w określonej formie. Takie działanie ma na celu wyprowadzenie opinii publicznej z błędu co do zaangażowania sportowca w promocję danego produktu lub firmy.
Oprócz roszczeń o charakterze niepieniężnym, sportowcowi przysługują narzędzia prawne zmierzające do uzyskania realnych środków finansowych. Zatem, jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać sportowcowi odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Ponadto, sąd może zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez sportowca cel społeczny.
Autor: Jakub Pietrasik, radca prawny w kancelarii Grykowski i Januszczyk Spółka Partnerska Adwokata i Radcy prawnego