Sądy mogą odmówić stosowania przepisu, który został uznany za niezgodny z ustawą zasadniczą, nawet jeśli nie minął jeszcze termin utraty jego mocy obowiązującej – uznał w uchwale z 27 marca 2014 r. Sąd Najwyższy.

Orzeczenie SN to odpowiedź na pytanie prawne sądu okręgowego, który rozpatrywał zażalenie K.B., osoby skazanej prawomocnym wyrokiem za popełnienie podobnego przestępstwa umyślnego w okresie próby. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 75 par. 1 kodeksu karnego sąd w takiej sytuacji powinien obligatoryjnie odwiesić zarządzoną już wcześniej karę pozbawienia wolności.

Problem jednak w tym, że Trybunał Konstytucyjny stwierdził w wyroku z 17 lipca 2013 roku, że przepis ten „w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia przez sąd od zarządzenia wykonania kary w sytuacji, gdy wobec skazanego ponownie orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jeżeli przemawiają za tym szczególne względy, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji” (sygn. akt SK 9/10). Zdaniem TK sąd wykonawczy powinien mieć możliwość zbadania, czy zachodzą okoliczności, które przemawiałyby za zarządzeniem wykonania wcześniej zawieszonej warunkowo kary wobec osoby skazanej za podobne przestępstwo umyślne. Sędziowie trybunału podkreślili, że decyzja o odwieszeniu kary nie ma charakteru technicznego i stąd nie można odmawiać sądowi prawa do merytorycznej kontroli odrębnej sprawy, zwłaszcza że dotyczy ona pozbawienia wolności osobistej. W orzeczeniu postanowiono też, że zakwestionowany przepis utraci moc obowiązującą po 18 miesiącach, czyli dopiero 8 lutego 2015 roku.

Obrońca K.B. argumentował w odwołaniu, że sąd pierwszej instancji nie wziął pod uwagę wyroku TK i nie zbadał sytuacji skazanego ani też nie sprawdził, czy istnieją powody, które stanowiłyby podstawę do odstąpienia od wykonania kary pozbawienia wolności. Mimo że art. 75 par. 1 traci moc obowiązującą dopiero po 18 miesiącach, to – zdaniem pełnomocnika – sąd, zanim postanowi o odwieszeniu kary, powinien przynajmniej przesłuchać skazanego, aby zapewnić mu prawo do obrony oraz ustalić wszystkie okoliczności sprawy.

We wniosku do SN sąd okręgowy powołał się na rozbieżne interpretacje stosowania art. 75 par. 1 k.k w praktyce orzeczniczej. W postanowieniu z 5 listopada 2013 r. (sygn. akt V Kzw 1103/13) krakowski sąd apelacyjny wskazał, że uznanie tego przepisu za niekonstytucyjny nie powoduje istotnych problemów praktycznych ani nie stwarza luki prawnej, gdyż w oparciu o art. 75 par. 2 k.k. sąd może rozważyć szczególne okoliczności sprawy.

Natomiast w postanowieniu z 7 października 2013 r. (II AKzw 1117/13) sąd apelacyjny w Krakowie utrzymał w mocy postanowienie sądu okręgowego w Tarnowie o zarządzeniu wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności wobec powtórnie skazanej osoby.

SN podkreślił w uchwale, że w przypadku wątpliwości co do stosowania niekonstytucyjnej, lecz nadal wiążącej normy ustawowej sąd powinien podjąć rozstrzygnięcie najpełniej realizujące wartości konstytucyjne, które leżały u podstaw decyzji trybunału o odroczeniu skutku derogacyjnego. Innymi słowy, ochrona wartości konstytucyjnych zagrożonych przez natychmiastowe uchylenie przepisu w ogólnym bilansie skutków usprawiedliwia jego dalsze stosowanie.

Według SN ze względu na okoliczności konkretnej sprawy sąd może jednak dojść do wniosku, że wyważenie wartości konstytucyjnych uzasadniających odroczenie terminu utraty mocy obowiązującej przepisu będzie prowadziło do kolizji z innymi zasadami konstytucyjnymi, których TK nie brał pod uwagę w orzeczeniu. Jest to wówczas przesłanka do zastosowania przez sąd reguły kolizyjnej lex superior pozwalającej na pominięcie w podstawie rozstrzygnięcia normy uznanej za niekonstytucyjną, pomimo braku utraty przez nią mocy. W takich sytuacjach działa zatem ten sam mechanizm co w przypadku niezgodności polskich przepisów z aktami międzynarodowymi lub prawem stanowionym przez organizację międzynarodową.

Ponieważ TK w wyroku z 17 lipca 2013 r. nie wskazał żadnych wartości konstytucyjnych uzasadniających dalsze obowiązywanie normy nakładającej obowiązek wykonania warunkowo zawieszonej kary za podobne przestępstwo, trudno – zdaniem SN – znaleźć okoliczności, ze względu na które art. 75 par. 1 k.k. musiałby nadal być stosowany. Należy zatem stwierdzić, że sądy mogą pominąć ten przepis w zakresie, w jakim został on uznany za niekonstytucyjny, jeżeli obligatoryjne wykonywanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności za podobne przestępstwo prowadziłoby do naruszenia ustawy zasadniczej w większym stopniu niż odstąpienie od tego trybu z powodu szczególnych okoliczności sprawy.

Uchwała Sądu Najwyższego z 27 marca 2014 r. (sygn. akt I KZP 30/13).

EŚ