Obecne przepisy kodeksu cywilnego i to, w jaki sposób regulują instytucję ubezwłasnowolnienia, krzywdzą osoby chore psychicznie i upośledzone – alarmował w 2007 roku Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt K 28/05). Resort sprawiedliwości przesłał właśnie do konsultacji projekt założeń zmian kodeksu cywilnego i innych ustaw, mający na nowo uregulować tę kwestię.
W dokumencie w ogóle rezygnuje się z krytykowanej instytucji ubezwłasnowolnienia. „Nowelizacja odchodzi od modelu, w którym orzeczeniem sądowym pozbawia się osobę zdolności do czynności prawnych w zakresie określonym w sposób abstrakcyjny i luźno tylko powiązanym ze stanem psychicznym tej osoby” – czytamy w projekcie.
Przyjęta ma zostać zasada pełnej zdolności do czynności prawnych osoby dorosłej i jako wyjątki od niej – ograniczenia możliwości korzystania z tej zdolności, gdy jest to konieczne ze względu na stan osoby dotkniętej niepełnosprawnością. Zakres ograniczeń ma być jednak ustalany przez sąd z uwzględnieniem sytuacji konkretnej osoby. Z przyjętej w nowelizacji zasady domniemania pełnej zdolności do czynności osoby dorosłej ma wynikać, że jeżeli osoba chora psychicznie dokona czynności prawnej w zakresie, w którym sąd opiekuńczy nie ingerował w jej kompetencje, czynność będzie ważna, o ile nie zachodziła przy jej dokonywaniu wada oświadczenia woli (błąd, przymus itp.).
Nowelizacja zmienia również funkcję opieki (która zastąpi instytucję ubezwłasnowolnienia) i modyfikuje relacje pomiędzy opieką a zdolnością do czynności prawnych podopiecznego. W obecnym stanie prawnym przesłanką jej ustanowienia jest bowiem uprzednie orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym. W projektowanej regulacji opieka będzie ustanawiana dla pomocy w prowadzeniu spraw przez osobę z niepełnosprawnością, a zakres obowiązków i kompetencji opiekuna będzie zależny od jej stanu psychicznego.
Projekt wyróżnia cztery rodzaje opieki:
• asystencyjną, pozostawiającą osobie korzystającej z ochrony pełną zdolność do czynności prawnych, a polegającą na udzielaniu podopiecznemu wsparcia w podejmowaniu decyzji,
• z reprezentacją „równoległą”, pozostawiającą osobie korzystającej z ochrony zdolność do czynności prawnych, a jednocześnie nadającą opiekunowi upoważnienie do reprezentowania podopiecznego w oznaczonym zakresie,
• z kompetencją do współdecydowania, polegającą na zastrzeżeniu zgody lub potwierdzenia opiekuna dla ważności oznaczonych rodzajów czynności prawnych osoby korzystającej z ochrony,
• połączoną z umocowaniem do wyłącznego zastępstwa, w której upoważnienie do podejmowania czynności prawnych w oznaczonym zakresie miałby tylko opiekun, a nie miałaby go osoba z niepełnosprawnością psychiczną.
Osoba dorosła, sprawna psychicznie, będzie też mogła na wszelki wypadek ustanowić pełnomocnika, który byłby upoważniony do dokonywania w jej imieniu określonych czynności na wypadek przyszłych zaburzeń psychicznych (pełnomocnictwo opiekuńcze).

7456 w tylu sprawach orzeczono ubezwłasnowolnienie całkowite w 2012 r.

Etap legislacyjny
Projekt założeń przesłany do konsultacji społecznych