Osoba, której rejent nie chciał sporządzić umowy, może wnieść w ciągu tygodnia zażalenie do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii. Opłata sądowa od takiej skargi wynosi 100 zł.

Czy rejent może odmówić dokonania czynności

Zamierzam sprzedać nieruchomość rolną o powierzchni 7 ha. Podczas rozmowy z notariuszem okazało się, że trzeba najpierw sporządzić warunkową umowę sprzedaży, ponieważ w stosunku do gruntu Agencji Nieruchomości Rolnych przysługuje ustawowe prawo pierwokupu. Przeniesienie własności będzie więc możliwe dopiero, jeśli agencja nie skorzysta ze swojego uprawnienia. Kupujący zgodził się jednak, aby od razu zawrzeć umowę bezwarunkową. Rejent nie chciał jej sporządzić twierdząc, że będzie ona sprzeczna z prawem. Czy notariusz może odmówić podpisania umowy?
Rejent jest osobą zaufania publicznego. Oznacza to, że musi czuwać na tym, aby dokonywane przez niego czynności były zgodne z przepisami, oraz dbać o należyte zabezpieczenie praw i słusznych interesów obu stron umowy. W omawianym przypadku notariusz słusznie odmówił sporządzenia bezwarunkowej umowy sprzedaży z uwagi na art. 3 ust. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Zgodnie z tym przepisem w przypadku braku dzierżawcy uprawnionego do pierwokupu albo niewykonania przez niego tego prawa, prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy Agencji Nieruchomości Rolnych działającej na rzecz Skarbu Państwa, gdy przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość rolna o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha. Sąd Najwyższy w wyroku z 7 listopada 1997 r. (sygn. akt II CKN 420/97) stwierdził, że jeżeli proponowana przez stronę czynność notarialna jest sprzeczna z prawem, notariusz ma nie tylko obowiązek poinformowania o tym, lecz także odmówienia jej dokonania. I to nawet wówczas, gdy poinformowana strona podtrzymuje żądanie sporządzenia aktu notarialnego. Jeżeli rejent nie odmówi zawarcia umowy sprzecznej z prawem, naraża się na odpowiedzialność cywilną.
Podstawa prawna
Art. 49 i 81 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. 2008 r. nr 189, poz. 1158 z późn. zm.).
Art. 3 ust. 4 ustawy z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 803).

Czy można zaskarżyć odmowę sporządzenia umowy

W kancelarii notarialnej miała być zawarta umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie gruntu należącego do małżonków. Z uwagi na to, że żona przebywa za granicą, umowę chciał podpisać tylko mąż. Jednak rejent odmówił dokonania czynności. Czy w takiej sytuacji można wnieść do sądu zażalenie?
Notariusz ma prawo odmówić dokonania czynności, jeśli w jego ocenie jest ona sprzeczna z prawem. Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków wymagana jest zgoda współmałżonka. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od jej potwierdzenia przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Staje się jednak wolna po jego bezskutecznym upływie.
Umowa sprzedaży czy darowizny gruntu lub innej nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego podpisana tylko przez jednego małżonka nie jest nieważna, a jedynie bezskuteczna. Uskutecznia się w momencie potwierdzenia przez nieobecnego małżonka. W omawianej sytuacji osoba, której notariusz odmówił sporządzenia umowy, może albo zaakceptować jego stanowisko, albo zwrócić się o rozstrzygnięcie sporu do sądu. Ustawodawca przewidział, iż jeśli strona, której rejent odmówił dokonania czynności, nie zgadza się z jego opinią, może złożyć w terminie tygodnia zażalenie. Wnosi się je do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii notarialnej. Jeśli zamierzona przez strony czynność jest zgodna z prawem, sąd okręgowy, uwzględniając zażalenie, uchyli odmowę dokonania czynności notarialnej (uchwała Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2007 r., sygn. akt III CZP 38/07).
Podstawa prawna
Art. 37 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788).
Art. 81 i 83 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 189, poz. 1158 z późn. zm.).

Czy rejent pouczy o terminie zaskarżenia?

Chcę wnieść zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, jednak nie wiem, jak to zrobić. Czy notariusz powinien mnie o tym poinformować?
Jeśli rejent odmawia sporządzenia umowy, ma obowiązek pouczyć stronę o prawie i trybie zaskarżenia odmowy, a na jej pisemne żądanie doręczyć w terminie tygodnia uzasadnienie swojej odmowy. Jeśli chodzi o treść uzasadnienia, notariusz stosuje odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że w uzasadnieniu powinna znaleźć się zarówno podstawa faktyczna, jak i prawna odmowy. Pouczenie musi zawierać co najmniej wskazanie tygodniowego terminu zawitego do wniesienia zażalenia do sądu okręgowego.
Podstawa prawna
Art. 82 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 189, poz. 1158 z późn. zm.).
Art. 328 par. 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Czy odmowę skarży się bezpośrednio do sądu

Notariusz odmówił podpisania umowy sprzedaży lokalu. Miał bowiem wątpliwości co do zdolności do czynności prawnych sprzedającego. Jego zdaniem zachodzą przesłanki do ubezwłasnowolnienia. Nie zgadzam się z tym i zamierzam zaskarżyć odmowę. Czy zażalenie wnosi się bezpośrednio do sądu?
Rejentowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona ma zdolność do czynności prawnych. Ocena zdolności jest z reguły konsekwencją odpowiednio wnikliwej rozmowy przeprowadzonej na tematy związane z planowaną czynnością. Ewentualne zażalenie na odmowę sporządzenia umowy wnosi się za pośrednictwem notariusza. Jest on zobowiązany ustosunkować się do niego w terminie tygodnia i wraz z zażaleniem przedstawić swoje stanowisko sądowi. Jednak jeśli rejent uzna zażalenie za słuszne, może dokonać kwestionowanej czynności. W takim przypadku nie nadaje zażaleniu dalszego biegu.
W przeciwnym razie sąd okręgowy rozstrzyga zażalenie na rozprawie. Jeśli zamierzona przez strony czynność byłaby nieważna, zażalenie na odmowę dokonania takiej czynności zostanie oddalone.
Podstawa prawna
Art. 83 i 86 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 189, poz. 1158 z późn. zm.).

Czy notariusz może być powiązany z pełnomocnikiem

Zostałem upoważniony do zawarcia umowy sprzedaży użytkowania wieczystego gruntu. Chciałem sporządzić umowę u notariusza, który jest moim kuzynem. Jednak ten odmówił dokonania czynności, twierdząc, że jest to zabronione przez przepisy. Czy pełnomocnik jednej ze stron może być personalnie powiązany z notariuszem?
Rejentowi nie wolno dokonywać czynności notarialnych, które dotyczą: jego samego, jego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej krewnych i powinowatych do trzeciego stopnia włącznie, osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki, kurateli lub będących z nim w bliskim stosunku. Zakaz powyższy stosuje się także również wobec zastępcy notariusza. Omawiane ograniczenia trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. Do osób będących w bliskim stosunku z notariuszem zaliczyć należy osobę, z którą pozostaje on we wspólnym pożyciu, choćby krótkotrwałym np. konkubina, konkubent, a także osobę nieprzysposobionego wychowanka, niezależnie od związków emocjonalnych łączących ich z notariuszem.
Mimo że ustawodawca nie wprowadził wyraźnego zakazu dokonywania czynności przez rejenta, jeśli pełnomocnik jednej ze stron jest z nim personalnie powiązany, to przyjmuje się, że powinien on powstrzymać się od dokonania takiej czynności. Powiązanie takie może bowiem zostać zakwestionowane przez którąkolwiek ze stron czynności jako okoliczność podważającą bezstronność notariusza.
Podstawa prawna
Art. 84 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 189, poz. 1158 z późn. zm.).

Czy sąd orzeka jako sąd drugiej instancji

Zaskarżyłem odmowę sporządzenia umowy przez rejenta. Czy sąd okręgowy rozpoznając sprawę orzeka jako sąd odwoławczy?
Jeśli chodzi o charakter zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej to Sąd Najwyższy prezentował różne stanowiska w tej sprawie. Pierwotnie uznawał, że sąd okręgowy rozpoznaje zażalenie jako sąd odwoławczy (uchwała SN z 28 stycznia 1993 r., sygn. akt III CZP 166/92, uchwała SN z 9 lutego 1993 r., sygn. akt III CZP 5/93). Następnie zmienił zdanie i stwierdził, że zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej należy traktować na równi z pozwem – jako pismo wszczynające proces cywilny – ze wszystkim tego następstwami, tj. z uznaniem żalącego się za powoda, a notariusza za pozwanego, wyrokiem – jako formą orzeczenia, apelacją i kasacją – jako wyłącznymi środkami odwoławczymi od orzeczeń co do istoty sprawy (postanowienie SN z 10 października 2003 r., sygn. akt II CK 230/03). Jednak w ostatnim czasie Sąd Najwyższy ponownie wyraził stanowisko, iż sąd okręgowy, rozpoznając zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, orzeka jako sąd odwoławczy (uchwała SN z 7 grudnia 2010 r., sygn. akt III CZP 86/10).
Podstawa prawna
Art. 83 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 189, poz. 1158 z późn. zm.).