Jak wyjaśnia Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, zgodnie z ustawą z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. nr 243, poz. 1623 z późn. zm.) do podstawowych obowiązków organów nadzoru budowlanego należy m.in. nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa budowlanego, a w szczególności warunków bezpieczeństwa ludzi i mienia w projektach budowlanych, przy wykonywaniu robót i utrzymywaniu obiektów budowlanych (art. 81 ust. 1 pkt 1 lit. b).
W tym celu organy i osoby działające z ich upoważnienia mają prawo wstępu do obiektu budowlanego czy na teren budowy (art. 81a ust. 1). Organy nadzoru mogą również żądać od właściciela lub zarządcy obiektu informacji lub udostępnienia dokumentów związanych z jego utrzymaniem i użytkowaniem (art. 81c ust. 1 pkt 1).
W razie stwierdzenia nieodpowiedniego stanu technicznego obiektu budowlanego lub jego części, mogącego spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia bądź środowiska, organ nadzoru budowlanego nakazuje przeprowadzenie kontroli stanu technicznego tego obiektu. Może także żądać przedstawienia ekspertyzy stanu technicznego obiektu lub jego części (art. 62 ust. 3).
Ponadto w razie stwierdzenia zagrożenia dla życia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska albo nieodpowiedniego stanu technicznego obiektu budowlanego lub jego części organ nakazuje właścicielowi lub zarządcy, w drodze decyzji, usunięcie nieprawidłowości, określając termin wykonania tego obowiązku (art. 66 ust. 1 pkt 1–3). W decyzji tej organ może zakazać użytkowania obiektu lub jego części do czasu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.
W przypadku, gdy zakaz użytkowania obiektu związany jest z wystąpieniem zagrożenia dla życia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu i może być ogłoszona ustnie (art. 66 ust. 2).
Natomiast w sytuacji bezpośredniego zagrożenia zawalenia budynku przeznaczonego na pobyt ludzi, organ jest obowiązany nakazać w drodze decyzji, na podstawie protokołu oględzin, opróżnienie albo wyłączenie w określonym terminie całości lub części budynku z użytkowania (art. 68 pkt 1).
Decyzja ta jest skierowana do właściciela lub zarządcy obiektu, i to on, a nie organ nadzoru budowlanego, pozostaje zobligowany do wykonania obowiązków określonych w decyzji. Ponadto organ zobowiązuje właściciela lub zarządcę do umieszczenia na budynku zawiadomienia o istniejącym zagrożeniu oraz o zakazie jego użytkowania, a także do wykonania doraźnych zabezpieczeń z określeniem terminów ich realizacji (art. 68 pkt 3).
Jednocześnie, w razie konieczności niezwłocznego usunięcia niebezpieczeństwa dla ludzi lub mienia, organ nadzoru budowlanego zapewni zastosowanie niezbędnych środków zabezpieczających na koszt właściciela lub zarządcy (art. 69 ust. 1). Natomiast obowiązek przywrócenia stanu zgodnego z przepisami nadal będzie spoczywał na właścicielu lub zarządy obiektu budowlanego.