Przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych umożliwiają zamawiającemu podjęcie decyzji odnośnie sposobu rozliczenia kosztów realizacji zamówienia publicznego, którego przedmiotem są roboty budowlane. Wybrany sposób rozliczenia inwestycji musi być jednak określony już na etapie wszczęcia procedury udzielenia zamówienia publicznego.
Zamawiający może zdecydować się na rozliczenie ryczałtowe (cena wykonania zamówienia ustalona z góry) bądź rozliczenie kosztorysowe, w którym ostateczną wartość realizacji zamówienia ustala się w trakcie prowadzonych robót budowlanych na podstawie sporządzanych obmiarów. W praktyce prowadzenia procesu inwestycyjnego każda z form ma zarówno zwolenników jak i osoby sceptyczne do danej formy rozliczania.
Oto wybrane tezy z wyroków Sądu Najwyższego oraz Krajowej Izby Odwoławczej w zakresie kazusów dotyczących zasad rozliczenia kosztów realizacji robót budowlanych.
1. Ryczałt powodem powstania rażącej straty wykonawcy
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1998 r., sygn. akt III CKN 621/97
Według zasady wyrażonej w art. 632 § 1 k.c., wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Z kolei art. 632 § 2 k.c. dopuszcza możliwość podwyższenia wynagrodzenia przez sąd w razie zmiany stosunków nie dającej się przewidzieć, ale tylko wtedy, gdy wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Przepis ten chroni wykonawcę przed poniesieniem straty, o ile jest rażąca, nie chroni natomiast przed utratą dochodu. Ogólna kondycja finansowa wykonawcy nie ma tu znaczenia, może być natomiast uwzględniona rażąca szkoda pozostająca w bezpośrednim związku przyczynowym z podjęciem się wykonania dzieła.
Nie można też utraty dochodu, szczególnie niewielkiego w relacji do całego wynagrodzenia, utożsamiać z „rażącą stratą” w rozumieniu art. 632 § 2 k.c.
2. Wynagrodzenie ryczałtowo-kosztorysowe
Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 29 października 2009 r., sygn. akt KIO/UZP 1332/09
Bezspornym jest, iż Zamawiający określił wynagrodzenie wykonawcy w postaci wynagrodzenia ryczałtowego co oznacza, iż wykonawca zamówienia nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie trwania umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac, a ryzyko straty ponosi przyjmujący zamówienie. Jednocześnie należy stwierdzić, iż Zamawiający nie może nigdy żądać obniżenia umówionego ryczałtu.
3. Istota ceny ryczałtowej
Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 31 marca 2010 r., sygn. akt KIO/UZP 397/10
Istotą ceny ryczałtowej jest ustalenie jej z góry, bez przeprowadzenia szczegółowej analizy kosztów przedmiotu zamówienia, przy czym charakter okoliczności, z uwagi na które nie przewidziano rozmiaru lub kosztów prac, nie ma większego znaczenia.
Należy zauważyć, że w warunkach ceny ryczałtowej ryzyko uwzględnienia wszystkich prac wymaganych dla realizacji całości przedmiotu zamówienia, zgodnie z opisem tego przedmiotu dokonanym przez zamawiającego, w formie dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót oraz przedmiarów, spoczywa na wykonawcy. Biorąc pod uwagę powyższe, zamawiający nie ma obowiązku żądania złożenia w ofercie kosztorysów ofertowych. Dokumentacja projektowa, w tym przedmiary załączone do specyfikacji mają obrazować wykonawcy rozmiar, charakter i zakres robót, który podlega weryfikacji, ocenie i wycenie przez wykonawcę w ramach oferowanej, niezmiennej
w toku realizacji, ceny ryczałtowej za wykonanie przedmiotu zamówienia.



4. Omyłki w kosztorysie – czy mogą zostać poprawione
Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 8 grudnia 2009 r., sygn. akt KIO/UZP 1645/09; KIO/UZP 1649/09
Zgodnie z brzmieniem art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo zamówień publicznych oferta podlega odrzuceniu, jeśli jej treść jest niezgodna z treścią specyfikacji istotnych warunków zamówienia, chyba że stwierdzone błędy/omyłki mogą zostać poprawione na podstawie art. 87 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo zamówień publicznych. Zgodnie z tym przepisem Zamawiający powinien poprawić w ofercie inne (niż oczywiste omyłki pisarskie i oczywiste omyłki rachunkowe) omyłki polegające na niezgodności oferty ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia, niepowodujące istotnych zmian w treści oferty. Zgodnie zaś z art. 89 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo zamówień publicznych oferta wykonawcy podlega odrzuceniu, jeśli wykonawca w terminie 3 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o dokonaniu poprawek nie zgodził się na poprawienie omyłki, o której mowa w art. 87 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo zamówień publicznych. Zatem Zamawiający w pierwszej kolejności zobowiązany jest poprawić omyłki polegające na niezgodności treści oferty ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia, jeżeli nie powodują one istotnych zmian w treści oferty, a dopiero w braku zgody wykonawcy na ich poprawienie, może ofertę odrzucić.
Tym samym stosowanie art. 87 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo zamówień publicznych wpływa na stosowanie art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo zamówień publicznych przez ograniczenie konieczności odrzucenia oferty ze względu na niezgodność treści oferty z treścią specyfikacji istotnych warunków zamówienia do niezgodności, której nie można poprawić na podstawie z art. 87 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo zamówień publicznych.
Ponieważ przepis art. 87 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo zamówień publicznych ma charakter ocenny, zrozumiałe jest, iż na temat „istotności” różnego rodzaju omyłek mogą być odmienne opinie.
Zdaniem Izby poprawienie omyłek w postaci wpisania prawidłowych ilości wymaganych materiałów nie spowoduje istotnej zmiany w treści ofert, nawet jeśli w rezultacie ich dokonania, zmianie ulegnie cena oferty.
Cena oferty stanowi bowiem zasadniczą część – essentialia negotii przyszłej umowy, ale jednocześnie nie zawsze jej zmiana, zwłaszcza w niewielkich granicach, ma szczególne lub istotne znaczenie dla stron tej umowy. Przykładem tego jest już choćby samo wynagrodzenie kosztorysowe, gdzie ustalone wynagrodzenie jest tylko wstępną wyceną, która ulegnie zmianie podczas realizacji umowy. W zwykłych stosunkach rynkowych również strony często zgadzają się na zmianę ceny wyjściowej w pewnych granicach, by osiągnąć zamierzony efekt. Zatem sama konieczność skorygowania ceny oferty nie przesądza jeszcze o istotności proponowanej zmiany.
W ocenie Izby sam kosztorys nie ma fundamentalnego znaczenia dla przyszłej umowy, zatem możliwe jest zastosowanie opcji, iż ze względu na wynagrodzenie ryczałtowe i pomocniczy charakter kosztorysu ofertowego, pomimo pominięcia pozycji w kosztorysie można uznać cały przedmiot umowy za zaoferowany.