Prosta spółka akcyjna. Komentarz do wyciągu z przepisów [CZĘŚĆ 4]

Art. 30040. [Zbycie akcji nie w pełni pokrytej]

§ 1. Zbycie akcji nie w pełni pokrytej wymaga zgody spółki aż do chwili wniesienia wkładu w całości. Zgoda spółki wymaga formy dokumentowej pod rygorem nieważności, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

• Akcje nie w pełni pokryte. Jak pisaliśmy w poprzednich częściach komentarza, wkłady na pokrycie akcji prostej spółki akcyjnej nie muszą zostać wniesione w całości przed jej rejestracją. Ustawa dopuszcza w tym przypadku możliwość wniesienia pełnego wkładu w okresie aż trzech lat. Akcjonariusz, któremu wydano tego typu akcje, może przy tym korzystać z nich na tożsamych zasadach, jak ci akcjonariusze, którzy dokonali pełnych wpłat.

• Ograniczenia. Od opisanej wyżej zasady równego traktowania akcjonariuszy istnieją wszakże wyjątki. Jeden z nich opisany jest w komentowanym artykule i dotyczy ograniczenia w zbywalności akcji nie w pełni pokrytych. Jest ono swoistą ochroną – zapobiegającą ich sprzedaży podmiotowi, który może nie uzupełnić wymaganego wkładu na akcje. Ograniczenie to może zostać wszakże uchylone w treści umowy spółki.
• Procedura. Sposób postępowania w przypadku zamiaru sprzedaży akcji nie w pełni pokrytej jest zbliżony do procedury omówionej w komentarzu do art. 30039 k.s.h. W obu przypadkach zgoda wymaga jedynie formy dokumentowej, zatem może zostać udzielona chociażby w drodze elektronicznej. Komentowany artykuł skraca wszakże termin, jaki spółka ma na reakcję, do 14 dni. Kolejną różnicą jest brak konieczności wskazywania nabywcy akcji w przypadku odmowy wyrażenia zgody na ich zbycie.
• Solidarna odpowiedzialność. Nawet jeżeli spółka wyrazi zgodę na zbycie akcji nie w pełni pokrytych, to fakt ten nie pozbawia jej ochrony przed niewniesieniem wkładu przez nabywcę. Obowiązek ten ciążyć bowiem będzie solidarnie na nowym akcjonariuszu jak i na zbywcy akcji.

Art. 30041. [Ograniczenia dla spadkobierców]

§ 1. Umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego akcjonariusza. W tym przypadku umowa spółki powinna określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia. Spłata należna spadkobiercom powinna uwzględnić stosunek wartości wkładu wniesionego do wartości wkładu niewniesionego.

• Pierwszeństwo umowy spółki. Inaczej aniżeli w klasycznych spółkach akcyjnych akcjonariusze PSA mogą wprowadzić do umowy spółki postanowienia rzutujące na sposób dziedziczenia akcji tegoż podmiotu. Jest to kolejny element zbliżający PSA do spółki z o.o. Bowiem w tej ostatniej również możliwe jest ograniczenie praw spadkobierców.

• Rodzaje ograniczeń. Ustawa pozwala na całkowite wyłączenie możliwości wstąpienia spadkobierców do spółki. W takim przypadku otrzymują oni stosowne spłaty. Drugą opcją jest ograniczenie kręgu spadkobierców mogących przystąpić do spółki. Umowa może zatem wskazywać określone warunki, jakie muszą spełnić tacy spadkobiercy, np. w zakresie wykształcenia i doświadczenia, czy też stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą. [wzór 23] Można również postanowić, że spadkobierca musi uzyskać akceptację pozostałych akcjonariuszy. Inną możliwością jest wskazanie wprost spadkobierców otrzymujących akcje. Co więcej, umowa spółki może również ograniczać podział akcji między spadkobierców, którzy przystąpili do spółki, np. może określać minimalne pakiety akcji.

wzór 23. klauzula w umowie spółki ograniczająca dziedziczenie

• Treść klauzuli. Formułując zapisy umowy spółki, należy pamiętać o konieczności określenia sposobu spłaty spadkobierców, którzy nie otrzymują akcji. W tym zakresie można się odwołać do zasad obowiązujących przy umarzaniu akcji, np. do wartości bilansowej akcji na określony dzień. W przypadku akcji nie w pełni pokrytych spłata powinna uwzględnić stosunek wartości wkładu wniesionego do wartości wkładu niewniesionego.
• Ograniczenia w przypadku akcji w zamian za pracę. W przypadku tego typu akcji, nawet przy braku klauzuli w umowie spółki, PSA może odmówić wstąpienia spadkobierców w miejsce zmarłego akcjonariusza. Przy czym spółka powinna powziąć decyzję w tej kwestii w terminie 14 dni od momentu, gdy dotrze do niej informacja o śmierci posiadacza takich akcji. Spadkobiercom w przypadku takiej odmowy należy się odpowiednia spłata.

Art. 30042. [Prawo pierwszeństwa]

§ 1. Umowa spółki może przewidywać, że pozostali akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa nabycia akcji przeznaczonych do zbycia przez innego akcjonariusza (prawo pierwszeństwa). Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, stosuje się przepisy § 2–7.

• Istota prawa pierwszeństwa. Akcjonariuszom może zależeć nie tylko na ograniczeniu wstępowania do spółki spadkobierców czy też małżonków poszczególnych udziałowców. Mogą oni kontrolować również sposób przepływu akcji w ramach transakcji inter vivos (łac. między żyjącymi). Jedną z instytucji, która to umożliwia, jest właśnie prawo pierwszeństwa. Zakłada ono, że akcjonariusz zamierzający sprzedać swoje akcje musi je w pierwszej kolejności zaoferować pozostałym akcjonariuszom. Dopiero gdy ci nie skorzystają z możliwości ich zakupu, zbywca będzie mógł sprzedać je osobie trzeciej. Prawo pierwszeństwa nie działa jednak automatycznie. Aby można było z niego skorzystać, wymagane jest wprowadzenie do umowy spółki stosownego zapisu. [wzór 24]

wzór 24. klauzula w umowie spółki regulująca zasady pierwszeństwa w zakupie akcji

• Wyłączenie prawa pierwszeństwa. Omawiana instytucja nie znajduje zastosowania, w następujących przypadkach:

• Procedura. Ustawodawca dopuścił możliwość samodzielnego uregulowania prawa pierwszeństwa w umowie spółki. Akcjonariusze wszakże mogą się ograniczyć do krótkiego postanowienia – wskazującego, że prawo pierwszeństwa przysługuje każdemu z nich. W takim przypadku obowiązywać będzie procedura przewidziana w kolejnych paragrafach komentowanego artykułu. Akcjonariusz zbywający swoje akcje musi zatem powiadomić:

• Sposób nabycia akcji. Akcjonariusze korzystający z prawa pierwszeństwa nabywają akcje proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji. Przy czym do obliczenia takiej proporcji pod uwagę bierze się jedynie tych akcjonariuszy, którzy złożyli oświadczenie o skorzystaniu z ww. prawa. Co ważne, zasada ta obowiązuje tylko, jeżeli nic innego nie wynika z treści umowy spółki. Nie jest zatem wykluczone, że akcjonariusze określą w umowie inny sposób podziału akcji pomiędzy tych spośród siebie, którzy zdecydują się na skorzystanie z prawa pierwszeństwa.

Art. 30043. [Ułamkowe części akcji]

Przepisy niniejszego oddziału stosuje się odpowiednio do ułamkowych części akcji.

• Ułamkowa część akcji. Może się zdarzyć, że własność określonej akcji przysługuje więcej niż jednej osobie w częściach ułamkowych. Osoby takie są zatem jej współwłaścicielami w częściach ułamkowych. Sytuacja taka może nastąpić np. w wyniku spadkobrania, zniesienia wspólności ustawowej małżeńskiej bądź po prostu – w efekcie postanowień umowy zbycia akcji.
• Odpowiednie stosowanie. Wszelkie ograniczenia i prawa związane z rozporządzeniem akcjami, o których mowa w art. 30036–42 k.s.h., mogą znaleźć zastosowanie również do rozporządzania ułamkowymi częściami akcji, o ile ich zastosowanie jest faktycznie i prawnie możliwe. Przykładowo, w przypadku zbycia ułamkowej części akcji nie w pełni pokrytej odpowiedzialność za brakujące wpłaty będzie ciążyła również na posiadaczach pozostałych części ułamkowych tejże akcji. Podobnie, prawo pierwszeństwa przypadające na daną akcję będzie się rozkładać zgodnie z ułamkowym jej podziałem.

Oddział 4

Umorzenie akcji i nabycie akcji własnych

Art. 30044. [Rodzaje umorzenia]

§ 1. Akcja może być umorzona za zgodą akcjonariusza (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody akcjonariusza (umorzenie przymusowe).

• Istota instytucji umorzenia akcji. Podobnie, jak w przypadku innych spółek kapitałowych, również akcje PSA mogą podlegać umorzeniu. Umorzenie prowadzi zazwyczaj do unicestwienia jednostek uczestnictwa danego wspólnika. Instytucja ta stanowi zatem formę wyjścia ze spółki.
• Umorzenie dobrowolne a przymusowe. Umorzenie dobrowolne przeprowadza się w drodze transakcji sprzedaży zawieranej pomiędzy akcjonariuszem a spółką.

• Umorzenie automatyczne. Szczególnym typem umorzenia przymusowego jest umorzenie automatyczne. Nazwa tej instytucji wynika z faktu, że do umorzenia dochodzi na skutek ziszczenia się zapisanego w umowie spółki warunku. Unicestwienie akcji następuje zatem zarówno bez umowy ich sprzedaży, jak i bez uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Instytucja ta pozwala więc na wyjście ze spółki w precyzyjnie określonych sytuacjach.
• Środki na spłatę. Umorzenie za zgodą akcjonariusza może nastąpić bez wynagrodzenia. Zasadą umorzenia przymusowego jest zaś jego odpłatność. Sposób obliczenia spłaty określa kolejny artykuł. Komentowany przepis określa jedynie pochodzenie środków, które mogą zostać przeznaczone na spłaty. Mogą to być zatem środki z kapitału akcyjnego oraz sumy zysku za ostatni rok obrotowy, niepodzielonych zysków z lat ubiegłych, czy też utworzonych z zysku kapitałów rezerwowych. Do wypłat tych stosuje się te same zasady, co do wypłat z kapitału akcyjnego (zob. art. 30015 k.s.h.).
• Zmiana umowy spółki. Umorzenie akcji skutkuje zmniejszeniem ich ilości, stąd też konsekwencją umorzenia jest konieczność dokonania zmiany umowy spółki.

Art. 30045. [Umorzenie przymusowe]

§ 1. Umorzenie przymusowe jest dopuszczalne, o ile umowa spółki tak stanowi i określa przesłanki umorzenia przymusowego. Zmiana umowy spółki przewidująca umorzenie przymusowe akcji objętych przed zmianą umowy spółki wymaga zgody uprawnionego z tych akcji.

• Warunki umorzenia przymusowego akcji. Ze względu na fakt, że umorzenie przymusowe nie wymaga zgody akcjonariusza, którego akcje objęto ową procedurą, kodeks spółek handlowych wprowadza dodatkowe warunki jej stosowania.

• Uchwała w przedmiocie umorzenia. Kodeks nie wymaga jednomyślnego powzięcia uchwały w przedmiocie umorzenia, niemniej w umowie spółki przewidzieć można wszakże wymóg określonego kworum bądź wprowadzić większość kwalifikowaną.

wzór 25. uchwała o umorzeniu akcji z uzasadnieniem

• Wysokość spłaty. Ustawodawca określił również minimalną wysokość spłaty za umarzane akcje. Ma być to ich wartość godziwa. Przypomnijmy, że za wartość godziwą uznaje się przy tym kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby być wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, a także niepowiązanymi ze sobą stronami (por. m.in. wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z 6 marca 2017 r., sygn. akt II Ca 1642/16, http://orzeczenia.ms.gov.pl). Więcej na temat wartości godziwej w komentarzu do art. 30010 k.s.h.
• Termin spłaty. Zgodnie z art. 30045 par. 2 zd. 2 spółka powinna wypłacić spłatę dopiero po dokonaniu wpisu umorzenia akcji do rejestru.

Art. 30046. [Umorzenie automatyczne]

Umowa spółki może stanowić, że akcje ulegają umorzeniu w przypadku ziszczenia się określonego zdarzenia bez podjęcia uchwały akcjonariuszy. W przypadku ziszczenia się określonego w umowie spółki zdarzenia zarząd niezwłocznie podejmuje uchwałę stwierdzającą umorzenie akcji i zgłasza ją do rejestru albo podejmuje uchwałę stwierdzającą, że umorzenie nie doszło do skutku, jeżeli spółka nie dysponuje środkami, o których mowa w art. 30015 § 2, na uiszczenie pełnej spłaty za umarzane akcje.

• Warunki umorzenia automatycznego akcji. Umorzenie to jest odmianą umorzenia przymusowego. Stąd też, aby było ono możliwe, konieczne są stosowne zapisy w umowie spółki. Podobnie jak w przypadku klasycznego umorzenia przymusowego, klauzula umowna powinna określać warunki, których ziszczenie się może spowodować umorzenie akcji. W tym przypadku jednakże nie jest konieczne podejmowanie uchwały akcjonariuszy.

• Uchwała zarządu. O ile uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy w przedmiocie umorzenia jest konstytutywna, tj. skutkuje umorzeniem akcji, to uchwała zarządu jedynie ten fakt stwierdza. Istotą opisywanego umorzenia jest bowiem to, że następuje ono niejako automatycznie – z chwilą ziszczenia się warunku opisanego w umowie spółki. Wyjątkiem, który nie występuje w innych spółkach handlowych, jest przypadek, gdy spółka nie posiada środków na pełną spłatę akcjonariusza. W takiej sytuacji zarząd podejmuje uchwałę stwierdzającą, że umorzenie nie doszło do skutku. [wzór 26]

wzór 26. klauzula w umowie spółki o umorzeniu akcji

• Wysokość spłaty. Do spłaty stosujemy te same zasady, co w przypadku umorzenia przymusowego. Najczęściej wszakże – z uwagi na charakter umorzenia automatycznego – wysokość spłaty określona w umowie spółki jest korzystniejsza dla akcjonariuszy niż ustawowe minimum.

Art. 30047. [Nabywanie akcji własnych]

§ 1. Spółka nie może nabywać wyemitowanych przez nią akcji (akcje własne). Zakaz ten nie dotyczy nabycia akcji:

• Pojęcie akcji własnych. Osoby nabywające akcje PSA stają się jej akcjonariuszami i z chwilą wpisania ich do rejestru akcjonariuszy mogą korzystać ze wszystkich praw, a także zobligowani są do wykonywania wszelkich obowiązków wynikających z akcji. Jak wiemy, akcje co do zasady są zbywalne, mogą być przedmiotem egzekucji, a także podlegają dziedziczeniu. Nie jest zatem wykluczone, że PSA stanie się posiadaczem akcji, które sama wyemitowała. Tego typu akcje nazywane są akcjami własnymi spółki.
• Ograniczenia w nabywaniu akcji własnych. Sytuacja, w której spółka staje się swoim własnym akcjonariuszem, nie są pożądane. Dlatego też w komentowanym artykule ustanowiono wiele warunków wskazanych w par. 1–2. Inny przypadek przewidziany w ustawie odnajdziemy natomiast w art. 515 par. 2 k.s.h., który reguluje instytucję połączenia spółek bez podwyższania kapitału zakładowego, a także w art. 541 par. 2 k.s.h. dotyczącym podziału spółki kapitałowej.
• Postępowanie z akcjami własnymi. Spółka – ze względu na szczególny charakter akcji własnych – nie może korzystać ze wszystkich praw korporacyjnych. Uprawnienia te ograniczono jedynie do możliwości zbycia takich akcji oraz podejmowania działań mających na celu ochronę praw z akcji. W grę wchodzić zatem będzie np. obrona przed roszczeniami osób trzecich względem akcji własnych spółki. Ponadto PSA powinna:

• Odpowiednie stosowanie przepisów w innych sytuacjach. Zasady opisane w komentowanym artykule stosuje się odpowiednio również do ustanowienia przez spółkę zastawu na akcjach własnych – co oznacza, że możliwe jest to tylko w przypadkach wskazanych w tym artykule. Ponadto mogą one znaleźć zastosowanie, gdy akcje spółki są nabywane przez osobę trzecią, działającą na rachunek spółki. Dotyczy to także nabycia akcji spółki dominującej przez spółkę lub spółdzielnię zależną. Zakaz ten ma uniemożliwić próby jego obchodzenia przez zaangażowanie innych podmiotów w transakcję.
• Odpowiedzialność karna. Zgodnie z art. 588 k.s.h., kto, będąc członkiem zarządu albo likwidatorem, dopuszcza do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów lub akcji albo do brania ich w zastaw, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy.

Art. 30048. [Objęcie akcji własnych]

§ 1. Spółka nie może obejmować akcji własnych. Zakaz ten dotyczy również obejmowania akcji spółki dominującej przez spółkę lub spółdzielnię zależną.

• Objęcie a nabycie akcji. W poprzednim artykule zakazano nabywania akcji, co rozumieć należy jako dokonywanie transakcji już po powstaniu spółki (tzw. nabycie wtórne). Objęcie akcji dotyczy zaś uzyskania praw do akcji na etapie jej tworzenia, bądź emisji nowych akcji. Jest to zatem tzw. nabycie pierwotne. Osoba obejmująca nowo utworzone akcje staje się akcjonariuszem spółki.
• Zakaz obejmowania akcji własnych. Objęcie akcji własnych przez prostą spółkę akcyjną jest zakazane, chociaż dokonanie tego nie powoduje skutku nieważności tej transakcji. Niemniej świadomy tego członek zarządu ponosić będzie odpowiedzialność solidarną wraz z osobą, która objęła akcje, za pełne wniesienie wkładu. Zakaz ten dotyczy również obejmowania akcji przez podmioty powiązane ze spółką, o których mowa w par. 4.
• Postępowanie z akcjami własnymi. Akcje własne objęte przez spółkę należy traktować w ten sam sposób, co akcje, które zostały przez nią nabyte. Ustawa nakazuje tu bowiem stosować przepisy 30047 par. 6–8 k.s.h.

Oddział 5

Wyłączenie i ustąpienie akcjonariusza oraz unieważnienie akcji

Art. 30049. [Wyłączenie akcjonariusza ze spółki]

§ 1. Na żądanie akcjonariusza lub akcjonariuszy reprezentujących więcej niż połowę ogólnej liczby głosów sąd, z ważnych przyczyn dotyczących danego akcjonariusza, może orzec jego wyłączenie ze spółki. Umowa spółki może ograniczyć to uprawnienie do akcjonariusza lub akcjonariuszy reprezentujących większą liczbę głosów.

• Istota wyłączenia. Prawomocny wyrok sądu wydany na żądanie osób wskazanych w art. 30049 par. 1 k.s.h. skutkuje utratą statusu akcjonariusza przez pozwanego. Jego akcje nie są przy tym umarzane, a przejmowane przez pozostałych akcjonariuszy bądź wskazane osoby trzecie.
• Pozew o wyłączenie. Aby wszcząć przedmiotowe postępowanie, akcjonariusze większościowi muszą pozwać wszystkich pozostałych akcjonariuszy, w tym akcjonariusza, który ma zostać wyłączony. Tym samym w sprawie uczestniczyć muszą wszyscy akcjonariusze – bądź po stronie powodowej, bądź pozwanej. Powództwo wytacza się przed sąd właściwości ogólnej pozwanego, zaś sprawa jest rozpoznawana w postępowaniu gospodarczym. Wartość przedmiotu sporu stanowi wartość akcji akcjonariusza podlegającego wyłączeniu.
• Ważny powód. Przyczyna uzasadniająca powództwo może być zarówno zawiniona przez akcjonariusza (np. działanie na szkodę spółki, ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa, prowadzenie działalności konkurencyjnej, porzucenie spółki itp.), jak i niezawiniona (długotrwała choroba, długotrwały wyjazd za granicę itp.).
• Odesłanie do przepisów o spółce z o.o. Instytucja wyłączenia wspólnika nie występuje w przepisach o spółce akcyjnej, odnajdziemy ją jednak w dziale poświęconym spółce z o.o. Odpowiedniemu stosowaniu podlegają zatem:

Art. 30050. [Ustąpienie akcjonariusza]

§ 1. Na żądanie akcjonariusza sąd może orzec jego ustąpienie ze spółki, jeżeli zachodzi ważna przyczyna uzasadniona stosunkami między akcjonariuszami lub między spółką a akcjonariuszem ustępującym, skutkująca rażącym pokrzywdzeniem akcjonariusza ustępującego.

• Istota instytucji ustąpienia akcjonariusza. Instytucja opisana w komentowanym artykule jest nowością na gruncie przepisów o spółkach kapitałowych. Jej odpowiednika należałoby szukać w regulacjach poświęconych spółkom osobowym. Stanowi ona odwrotność omówionego wcześniej wyłączenia wspólnika. Do sądu występuje bowiem akcjonariusz zamierzający opuścić spółkę, pozywając ją oraz wszystkich pozostałych akcjonariuszy.
• Ustąpienie a sprzedaż akcji. Można by zapytać, czy instytucja ta będzie miała praktyczne zastosowanie – skoro akcjonariusz może zbyć swoje akcje, mogą one także podlegać umorzeniu. Otóż jej przydatność wystąpi wtedy, gdy sprzedaż będzie utrudniona (np. z uwagi na brak zainteresowania) bądź oferowana cena mniej atrakcyjna aniżeli należna na mocy par. 3. Umorzenie zaś wymaga zgody spółki (dobrowolne), uchwały akcjonariuszy (przymusowe) albo ziszczenia się warunku (automatyczne).
• Ważny powód. W przypadku ustąpienia akcjonariusza nie jest wystarczające istnienie ważnego powodu. Owa przyczyna dodatkowo powinna skutkować rażącym pokrzywdzeniem akcjonariusza ustępującego. Chodzić zatem będzie przede wszystkim o przypadki, gdy większość akcjonariuszy podejmuje działania krzywdzące akcjonariuszy mniejszościowych (np. blokowanie wypłaty dywidendy).
• Wykup akcji. Cenę wykupu określa sąd na podstawie ich wartości godziwej. Na temat rozumienia tego pojęcia zob. komentarz do art. 30045 k.s.h. Wykup dokonywany jest przez zarząd spółki na poczet pozostałych jej akcjonariuszy. Niemniej jednak interes ustępującego akcjonariusza chroniony jest przez solidarną odpowiedzialność spółki za zapłatę. Co ciekawe, powodowi należne są odsetki od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Art. 30051. [Unieważnienie akcji]

§ 1. Na żądanie akcjonariusza albo spółki sąd może unieważnić wszystkie albo niektóre akcje w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania do wniesienia wkładów na pokrycie tych akcji.

• Istota unieważnienia akcji. Instytucja ta daje kolejną możliwość do unicestwienia jednostek uczestnictwa w prostej spółce akcyjnej. Z chwilą unieważnienia wszystkich akcji danego akcjonariusza przestaje on być wspólnikiem spółki. Unieważnienie akcji odróżnia od ich umorzenia odmienna procedura – o unieważnieniu bowiem orzeka sąd. A także inne przesłanki, które w przypadku unieważnienia zostały wprost wskazane w komentowanym artykule.
• Przesłanki unieważnienia. Unieważnienie akcji możliwe jest tylko w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania akcjonariusza do wniesienia wkładów na pokrycie akcji objętych pozwem. Pozwem mogą zostać bowiem objęte wyłącznie akcje, na które wkład:

• Rozliczenie stron. Jeżeli akcjonariusz dokonał częściowej wpłaty na akcje, po ich umorzeniu konieczne jest wzajemne rozliczenie stron z tego tytułu. Dlatego też sąd, orzekając o unieważnieniu akcji, określa wysokość spłaty należnej akcjonariuszowi za unieważnione akcje, która to powinna uwzględnić stosunek wartości wkładu wniesionego do wartości wkładu niewniesionego. Akcjonariusz powinien otrzymać od spółki kwotę równoważącą pozostawiony spółce przedmiot wkładu. Termin płatności spłaty ustala sąd w swoim orzeczeniu. Możliwe jest wszakże uregulowanie wysokości i terminów spłaty w ugodzie.
• Zabezpieczenie. W przypadku konfliktu pomiędzy spółką i pozwanym akcjonariuszem ten ostatni może wykorzystywać swoją pozycję do działań sprzecznych z interesem spółki. Przykładowo może blokować podejmowanie uchwał, o ile pozwala na to siła jego głosu na walnym zgromadzeniu. Aby przeciwdziałać tego typu praktykom, ustawodawca wprowadził możliwość zabezpieczenia powództwa. Sąd może zatem z ważnych powodów zawiesić akcjonariusza w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce na czas toczącego się postępowania sądowego.

Rozdział 3

Organy spółki

Oddział 1

Przepisy ogólne

Art. 30052. [Katalog organów]

§ 1. W spółce ustanawia się zarząd albo radę dyrektorów.

• Modele zarządzania spółką. W prostej spółce akcyjnej, podobnie jak w spółce europejskiej, możliwe jest wprowadzenie jednego z dwóch systemów organów odpowiadających dwóm odmiennym modelom zarządzania:

• Organ zarządzający. Jeżeli akcjonariusze zdecydują się na model dualistyczny, organem zarządzającym będzie zarząd spółki. Zarząd ten – podobnie jak w pozostałych spółkach kapitałowych – może być jedno albo wieloosobowy. Postanowienia o zarządzie prostej spółki akcyjnej wzorowane są na innych spółkach kapitałowych.

• Rada nadzorcza. Ten organ może funkcjonować wyłącznie w modelu dualistycznym. W nim też możliwe jest ustanowienie komisji rewizyjnej. W modelu monistycznym kompetencje rady nadzorczej należą do rady dyrektorów.
• Walne zgromadzenie. Akcjonariusze prostej spółki akcyjnej tworzą natomiast kolegialny organ właścicielski w postaci walnego zgromadzenia.
• Ogólne wymogi dla członków organów. W kontekście osób mających piastować funkcję w organach spółki należy pamiętać o wymogach wynikających z art. 18 k.s.h. Zatem członkiem organu może zostać osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która nie została prawomocnie skazana za przestępstwo wymienione w art. 18 par. 2 k.s.h., w okresie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania albo sąd zwolnił daną osobę z zakazu.

Art. 30053. [Ograniczenia członków organu zarządzającego]

Wobec spółki członkowie zarządu i dyrektorzy podlegają ograniczeniom ustanowionym w umowie spółki oraz, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, w uchwałach akcjonariuszy.

• Ograniczenia umowne. Członkowie organu zarządzającego prostą spółką akcyjną zobligowani są zawsze przestrzegać ograniczeń wynikających z umowy spółki. Mogą one dotyczyć np. zasad wyboru prezesa zarządu czy też zasad reprezentacji spółki. Zakres tychże ograniczeń zależny jest w dużej mierze od szczegółowości samej umowy spółki. Można bowiem do niej wprowadzić wiele nieobligatoryjnych zapisów regulujących np. kwestię posiedzeń zarządu, podejmowania uchwał przez ten organ, czy samodzielności poszczególnych jego członków.
• Uchwały akcjonariuszy. Zasadą jest, że członkowie zarządu i dyrektorzy zobligowani są przestrzegać także ograniczeń wprowadzonych uchwałami akcjonariuszy. Niemniej jednak zasada ta może zostać wyłączona w treści umowy spółki. Akcjonariuszom pragnącym ją przywrócić pozostanie dokonanie zmiany umowy spółki.

Art. 30054. [Należyta staranność członków organów]

Członek organu powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki.

• Zakres obowiązku. Członkowie wszystkich organów spółki mają także obowiązek starannego i sumiennego działania, bowiem na gruncie prawa zobowiązań są traktowani jak profesjonaliści. Miernik ich staranności jest zatem podwyższony względem tego, który powinny zachować osoby poza swoją zawodową aktywnością. W odniesieniu do stosunków o charakterze zawodowym uzasadnia to wymaganie staranności dłużnika na poziomie wyższym od przeciętnego. Przy tym taki wymóg należy stosować zarówno do umów jednostronnie, jak i dwustronnie profesjonalnych (zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 16 marca 2018 r., sygn. akt I ACa 967/17).
• Wzorzec staranności. Wzorzec należytej staranności w ww. przypadku jest więc oceniany przez pryzmat prowadzonej przez daną osobę działalności gospodarczej lub zawodowej, w którą wkomponowane jest wymaganie posiadania niezbędnej wiedzy fachowej, obejmującej nie tylko czysto formalne kwalifikacje, lecz także doświadczenie wynikające z praktyki zawodowej oraz ustalone zwyczajowo standardy wymagań. Profesjonalizm powinien przejawiać się w dwóch podstawowych cechach jego zachowania: postępowaniu zgodnym z regułami fachowej wiedzy oraz sumienności (zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 14 lutego 2018 r., sygn. akt I AGa 30/18).
• Zakres obowiązku. Szczególnym przejawem staranności członków organu jest obowiązek ich lojalności względem spółki, którego istotnym rodzajem jest obowiązek powstrzymania się od działań sprzecznych z interesami spółki. Przejawem lojalności jest także obowiązek zachowania tajemnic spółki. Obowiązek ten trwa także po wygaśnięciu mandatu. Ustawa nie precyzuje przy tym, o jaką tajemnicę chodzi. Przyjąć zatem należy, iż chodzi tu przede wszystkim o tajemnicę przedsiębiorstwa spółki, a także wszelkie inne informacje chronione przez spółkę przed dostępem osób trzecich.

Art. 30055. [Dalsze obowiązki członków organów]

§ 1. W przypadku sprzeczności interesów spółki z interesami członka organu, jego współmałżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście, członek organu powinien ujawnić sprzeczność interesów i wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw oraz może żądać zaznaczenia tego w protokole.

• Zakres regulacji. Członkowie organów PSA oprócz obowiązku zachowania należytej staranności mają względem spółki wiele innych powinności. Należą do nich wymienione w komentowanym artykule zakazy:

• Sprzeczność interesów. Kodeks nie definiuje pojęcia sprzeczności interesów. Za sytuację taką uznać należy okoliczności, w których dobro (interes) członka organu bądź jednej ze wskazanych w par. 1 osób nie jest możliwe do pogodzenia z dobrem spółki, i to wtedy, gdy w tym zakresie nie zaistniał jeszcze konflikt pomiędzy stronami. W tego typu przypadkach członek organu ma obowiązek:

• Zachowanie tajemnicy. Kolejnym obowiązkiem członków wszystkich organów spółki jest konieczność zachowania tajemnic spółki (na temat rozumienia tajemnicy zobacz komentarz do poprzedniego artykułu). Warto podkreślić, że obowiązek ten jest w zasadzie bezterminowy. Ustawa zastrzega bowiem, że obowiązuje on również „po wygaśnięciu mandatu”. Niemniej w kilku przypadkach stan tajemnicy wygaśnie. Będzie to miało miejsce m.in., gdy:

• Zakaz konkurencji. Przedmiotowy zakaz wzorowany jest na analogicznym zakazie funkcjonującym w spółce z o.o. (zob. art. 211 k.s.h.). Zakaz ten może zostać zniesiony wprost w treści umowy spółki albo na mocy każdorazowej zgody udzielanej członkowi zarządu. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody udziela organ uprawniony do powoływania członka organu.

Art. 30056. [Mandat członka organu]

§ 1. Mandat członka organu wygasa z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy przypadający po dniu powołania, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, w szczególności przewiduje powołanie na czas nieoznaczony.

• Mandat a kadencja. W komentowanym artykule uregulowano dwa kluczowe – z punktu widzenia pełnienia funkcji piastuna organu – terminy. Co ważne, nie należy ich ze sobą utożsamiać.

• Mandat dłuższy niż kadencja. Pierwszy przypadek wynika z zasady opisanej w par. 1. Pomimo bowiem upływu kadencji mandat (a zatem uprawnienie do wykonywania funkcji organu) trwać będzie nadal – aż do odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy przypadający po dniu powołania.
• Mandat krótszy niż kadencja. W szczególności mandat członka organu wygaśnie przed upływem kadencji w przypadku jego rezygnacji, odwołania, utraty prawa pełnienia funkcji w organach spółek kapitałowych, ubezwłasnowolnienia, śmierci.
• Długość kadencji. W umowie spółki akcjonariusze mogą wprowadzić dowolne rozstrzygnięcia w tym zakresie, łącznie z ustanowieniem zasady o powołaniu członków organu na czas nieoznaczony. Jeżeli w umowie spółki brak postanowień w zakresie kadencji piastunów organu, zastosowanie znajdują zasady wskazane w par. 1–3.
• Wypowiedzenie zlecenia. Zamieszczone w par. 5 odesłanie nakazuje stosować przepisy o wypowiedzeniu zlecenia (zob. art. 746 k.c.). Wynika z nich przede wszystkim odpowiedzialność rezygnującego członka organu za ewentualne szkody spółki spowodowane jego rezygnacją. Decydując się zatem na ten ruch, członek organu powinien zabezpieczyć interesy spółki, którymi zajmował się piastując swoją funkcję.
• Rezygnacja ostatniego członka organu. W ostatnim paragrafie komentowanego artykułu uregulowano specjalną procedurę postępowania w przypadku rezygnacji ostatniego członka zarządu lub dyrektora. Postępowanie to ma zmniejszyć ryzyko pozostawania spółki bez piastuna organu zarządzającego. Niemniej jednak rezygnacja będzie skuteczna nawet wtedy, gdy zwołane walne zgromadzenie nie wybierze nowych władz spółki. Wystarczające jest zatem zwołanie go przez rezygnującego członka zarządu lub prokurenta.

Art. 30057. [Organizacja prac organu]

§ 1. Jeżeli organ jest wieloosobowy, na prezesie albo przewodniczącym organu oraz na członkach organu spoczywa obowiązek należytego organizowania prac organu, a w szczególności, gdy jest to konieczne, określenia organizacji organu i sposobu wykonywania czynności w regulaminie organu. Umowa spółki może przewidywać zatwierdzenie regulaminu uchwałą akcjonariuszy albo rady nadzorczej.

• Regulamin organu. Kodeks nie wymaga bezwzględnie ustanowienia regulaminu organu, a jedynie gdy zostanie to uznane za konieczne. Owa konieczność wystąpić może przy organach o dużej liczebności, bądź częstej zmienności jego piastunów czy też gdy do organu są powoływane osoby spoza grona akcjonariuszy, a także gdy poszczególnym członkom organu mają zostać przyznane określone kompetencje.

• Komitet organu – powołanie, skład. Regulamin organu lub umowa spółki mogą ustanowić komitet organu z zadaniem przygotowania lub wykonania jego uchwał. Organ może uchwalić regulamin komitetu określający organizację i sposób wykonywania powierzonych zadań. W skład takiego komitetu wchodzić powinni co najmniej dwaj członkowie danego organu spółki. Dodatkowo mogą wchodzić także inne osoby z głosem doradczym.
• Funkcja komitetu organu. Będzie on przydatny w szczególności w tych przypadkach, gdy skład osobowy danego organu spółki jest liczny. Pozwala to na przydział określonych zadań mniejszym gremiom – w postaci wskazanych komitetów. Powołanie komitetu będzie zasadne także wtedy, gdy wymagane jest przygotowanie stanowiska w konkretnej sprawie – gdy wiedzę posiadają tylko niektórzy członkowie organu. Zatem komitety organów mają za zadanie przyspieszyć ich prace oraz poprawić jakość działań podejmowanych przez poszczególne organy spółki.

Art. 30058. [Uchwały organów spółki]

§ 1. Uchwała organu może być podjęta, jeżeli wszyscy członkowie organu zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu organu albo głosowaniu na piśmie albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

• Sposób podejmowania uchwał. Artykuł 30058 dopuszcza kilka sposobów uczestnictwa członków organu kolegialnego w podejmowaniu uchwał. Pierwszym z nich jest powzięcie uchwały na posiedzeniu organu. W tym przypadku warunkiem ważności uchwały jest zawiadomienie wszystkich członków organu o posiedzeniu. Uchwała może zostać zaś powzięta, gdy w obradach bierze udział liczba osób tworząca kworum. Członkowie organu mogą oddawać swoje głosy także na piśmie oraz przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (np. telefon, komputer z dostępem do internetu). Osoby takie uznaje się za uczestniczące w posiedzeniu danego organu.
• Kworum. W przypadku rady nadzorczej i rady dyrektorów ustawodawca wprowadził wymóg kworum. Oznacza to, że do ważności danej uchwały nie wystarczy prawidłowe zwołanie posiedzenia, lecz także niezbędny jest w nim udział określonej liczby członków. W obradach musi zatem uczestniczyć co najmniej połowa osób wchodzących w skład organu. W umowie spółki próg ten może zostać jeszcze podwyższony. Co ważne, przy obliczaniu kworum uwzględnia się także osoby głosujące na piśmie albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Zasada ta może zostać wszakże wyłączona i to nie tylko w umowie spółki, ale także w regulaminie danego organu.
• Większość głosów. Kolejnym ustawowym wymogiem ważności uchwały jest powzięcie jej odpowiednią większością głosów. O ile z umowy spółki nie wynika nic innego, uchwały podejmowane są bezwzględną większością głosów. Zatem za uchwałą musi zostać oddanych więcej głosów niż suma głosów przeciw i wstrzymujących się.
• Protokoły. W komentowanym artykule zamieszczono również podstawowe wymogi w zakresie protokołowania posiedzeń organów spółki. Prócz elementów wskazanych w par. 5 w protokole mogą zostać zamieszczone także informacje o uchwałach niepodjętych, a także dyskutowanych wnioskach, oświadczenia członków organu o wstrzymaniu się od udziału w głosowaniu z uwagi na sprzeczność interesów, wolne wnioski itp.
• Wzorce uchwał. W odniesieniu do spó łek zawartych przy użyciu wzorca umowy (przez internet) uchwały w kwestiach wymienionych w par. 6–7 mogą być podejmowane w ten sam sposób. [wzór 27]

wzór 27. regulacja sposobu wypłaty zaliczek na poczet dywidendy

Art. 30059. [Nadzwyczajne posiedzenie organu]

§ 1. Członek rady nadzorczej lub członek zarządu albo dyrektor mogą żądać zwołania posiedzenia rady nadzorczej albo rady dyrektorów, podając proponowany porządek obrad, lub podjęcia określonej uchwały na piśmie albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

• Zwoływanie posiedzeń. Sposób zwoływania posiedzeń organów spółki nie został precyzyjnie uregulowany. W poprzednim artykule wskazano jedynie, że wszyscy jego członkowie muszą zostać powiadomieni o posiedzeniu. Zasady te mogą zostać szczegółowo uregulowane – czy to w umowie spółki, czy też w stosownym regulaminie. W przeciwnym razie posiedzenia zwołuje przewodniczący danego organu spółki.
• Kompetencje członków organu. Z uwagi na brak wymogów w zakresie częstości posiedzeń organów spółki prawo domagania się ich zwołania przyznano również poszczególnym ich członkom. Dotyczy to także żądania o podjęcie uchwały na piśmie albo przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.
• Procedura. Członek organu zamierzający skorzystać z omawianego uprawnienia powinien zwrócić się o jego realizację do przewodniczącego, podając proponowany porządek obrad albo kwestię, w której ma zostać powzięta uchwała. Przewodniczący powinien wykonać żądanie członka organu w terminie dwóch tygodni. Jeżeli tego nie uczyni, prawo do zwołania posiedzenia przechodzi na członka organu, który wystąpił z ww. żądaniem. Osoba ta może przy tym samodzielnie określić datę i miejsce posiedzenia.

Art. 30060. [Umowa z audytorem]

§ 1. W umowie między spółką a firmą audytorską wybraną do badania lub przeglądu sprawozdania finansowego spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą akcjonariuszy albo rada nadzorcza.

• Zasada dotycząca wyboru firmy audytorskiej. Sprawozdanie finansowe spółki oraz opinia z jego badania są kluczowymi dokumentami świadczącymi o kondycji ekonomicznej jednostki. Wybór firmy audytorskiej nie powinien zatem wywoływać jakichkolwiek wątpliwości. Dlatego też umowa z audytorem nie może zostać zawarta przez organ zarządzający spółką. Kompetencję taką posiada natomiast pełnomocnik – powołany uchwałą akcjonariuszy – albo rada nadzorcza. Ostatni ze wskazanych organów może również upoważnić jednego ze swoich członków do działania w imieniu rady nadzorczej.
• Wyjątek od zasady. Jeżeli w spółce dokonano podziału dyrektorów na wykonawczych i niewykonawczych, możliwe jest zastosowanie par. 2 komentowanego artykułu. W tym przypadku uchwałę o wyborze pełnomocnika podejmują wyłącznie dyrektorzy niewykonawczy, czyli osoby o zbliżonych kompetencjach do członków rady nadzorczej. Uchwałą taką na pełnomocnika spółki może zostać wybrany również jeden z dyrektorów niewykonawczych. Nie ma również przeszkód, aby na pełnomocnika wybrać osobę trzecią.

Art. 30061. [Informacje handlowe]

§ 1. Pisma i zamówienia handlowe składane przez spółkę w formie papierowej i elektronicznej, a także informacje na stronach internetowych spółki powinny zawierać:

• Obowiązek podawania informacji o spółce. Celem ułatwienia identyfikacji spółki, a także przekazania podstawowych informacji na jej temat oraz usprawnienia obrotu gospodarczego, na spółki kapitałowe nałożono dodatkowy obowiązek. Wyraża on się w konieczności podawana dodatkowych informacji we wszystkich pismach kierowanych przez spółkę do osób trzecich. Komentowany artykuł nie zawiera żadnych wyjątków w tym zakresie. Odrębne zaś wskazanie „pism” i „zamówień handlowych” świadczy o tym, że przedmiotowy obowiązek nie dotyczy jedynie etapu poprzedzającego zawarcie umowy. Dobrą praktyką stało się już zamieszczanie wymaganych informacji w stopkach papieru firmowego, a także w treści wiadomości elektronicznych. Prócz tego tożsame informacje spółka ma obowiązek zamieścić na swojej stronie internetowej.
• Zakres informacji. Informacje podlegające zamieszczeniu wymienia w punktach par. 1 komentowanego artykułu. Przy czym w odniesieniu do wysokości kapitału akcyjnego możliwe jest jego wskazanie na jedną z dat, o których mowa w par. 2. [wzór 28]

wzór 28. informacja o spółce

• Sankcja za naruszenie obowiązku. Warto zwrócić uwagę, że ten, kto będąc członkiem zarządu albo dyrektorem spółki, dopuszcza do tego, że pisma i zamówienia handlowe oraz informacje na stronach internetowych spółki nie zawierają danych określonych w komentowanym artykule, podlega grzywnie do 5000 zł. Grzywnę taką może nałożyć sąd rejestrowy na każdego z członków organu zarządzającego, chyba że dany członek zarządu bądź dyrektor wykaże, iż nie ponosi winy w naruszeniu przedmiotowego obowiązku.

Oddział 2

Zarząd

Art. 30062. [Skład i kompetencje zarządu]

§ 1. Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę.

• Kompetencje zarządu. Zarząd spółki jest organem uprawnionym do prowadzenia wszystkich jej spraw, które nie zostały przekazane do kompetencji innych jej organów. Jeżeli zatem nic innego nie wynika z przepisów prawa bądź umowy spółki, dane uprawnienie lub obowiązek spoczywać będzie na zarządzie spółki. Istnieje zatem swoiste domniemanie kompetencji wykonawczych zarządu. Niemal wyłączną kompetencję posiada zarząd – również w zakresie reprezentacji spółki wobec innych podmiotów. Wyjątkiem są sytuacje zawierania umów pomiędzy spółką a członkiem zarządu oraz umów z firmami audytorskimi. Na mocy odrębnych przepisów zarząd spółki pełni również funkcje: kierownika jednostki w rozumieniu przepisów o rachunkowości, pracodawcy oraz administratora danych osobowych.
• Skład zarządu. W spółkach kapitałowych zarząd może być zarówno wieloosobowy, jak i jednoosobowy. Szczególną uwagę należy zwrócić na przypadek określenia w umowie spółki liczebności członków tego organu zakresowo (np. zarząd liczy od 1 do 3 członków). Klauzula tego typu jest dopuszczalna. Jednakże organ powołujący zarząd powinien najpierw powziąć uchwałę określającą liczbę członków zarządu danej kadencji, a dopiero następnie dokonać ich wyboru.
• Powołanie i odwołanie członków zarządu. Podstawową zasadą jest, że wszelkich zmian personalnych w zarządzie dokonują akcjonariusze. [wzór 29]Z mocy ustawy kompetencja ta przechodzi na radę nadzorczą, jeżeli zostanie ustanowiona w spółce. Niemniej jednak w obu tych przypadkach w umowie spółki mogą zostać wprowadzone odmienne regulacje. Przykładowo:

• Wyłączenie względem dyrektorów. Co prawda kodeks nakazuje stosowanie przepisów o zarządzie również do dyrektorów prostej spółki akcyjnej, niemniej nie dotyczy to przepisów art. 30052–67 k.s.h.

wzór 29. uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy w sprawie wyboru zarządu

Art. 30063. [Odwołanie zarządu]

§1. Członek zarządu może być w każdym czasie odwołany uchwałą akcjonariuszy. Nie pozbawia go to roszczeń ze stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu.

• Zasady odwoływania zarządu. Zasadą w spółkach kapitałowych jest, że organ stanowiący tychże spółek może w każdym czasie odwołać cały zarząd bądź poszczególnych jego członków. Zasada ta obowiązuje również w odniesieniu do PSA. Odwołanie jest dokonywane w formie uchwały akcjonariuszy podejmowanej bezwzględną większością głosów w głosowaniu tajnym. Umowa spółki może wprowadzać odmienne zasady podejmowania uchwał w przedmiotowym zakresie, np. wprowadzać większość kwalifikowaną albo jednomyślność. Jeżeli natomiast akcjonariusze powołują pojedynczo poszczególnych członków zarządu, to umowa spółki może stanowić, że danego członka zarządu może odwołać wyłącznie akcjonariusz, który go powołał.
• Roszczenia członka zarządu do spółki. W pierwszej kolejności należy odróżnić stosunek korporacyjny łączący członka zarządu ze spółką od ewentualnego dodatkowego węzła obligacyjnego pomiędzy tymi podmiotami. Pierwszy z nich jest kreowany w oparciu o uchwałę o powołaniu członka zarządu, drugi zaś tworzy dodatkowa umowa zawierana przez spółkę z członkiem zarządu. Odwołanie z funkcji w zarządzie spółki skutkuje wygaśnięciem wyłącznie więzi korporacyjnej, zaś więź obligacyjna może trwać nadal – w zależności od postanowień danej umowy.

• Ograniczenia w odwoływaniu zarządu. W umowie spółki akcjonariusze mogą postanowić, że uprawnienie do odwołania członka zarządu będzie ograniczone do zajścia ściśle określonych zdarzeń, np. naruszenia zakazu konkurencji spółki, ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa, wyrządzenia spółce szkody itp.

Art. 30064. [Zarząd wieloosobowy]

§ 1. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki lub regulamin zarządu stanowią inaczej.

• Prowadzenie spraw spółki. Pojęcie spraw spółki oznacza działania nakierowane do wewnątrz spółki (jako jednostki organizacyjnej). Będą to zatem zarówno sprawy pracownicze, jak i wewnątrzkorporacyjne związane z podejmowaniem rozstrzygnięć w bieżącym prowadzeniu działalności przez spółkę. Zasadą jest, że tego typu sprawy powinny być prowadzone w porozumieniu przez wszystkich członków organu.
• Modyfikacje umowne. Umowa spółki może jednak modyfikować tę kwestię, określając np. katalog spraw, które mogą być podejmowane przez poszczególnych członków tego organu samodzielnie. Decyzją akcjonariuszy sposób prowadzenia spraw spółki może być również określony jeszcze inaczej.
• Prokura. Prokurent jest szczególnym pełnomocnikiem spółki wpisywanym do rejestru przedsiębiorców KRS, posiadającym bardzo szerokie kompetencje w prowadzeniu i reprezentowaniu spółki. Prokura została uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego (zob. art. 1091–8 k.c.). Ze względu na istotną rolę prokurenta w spółce, a także zaufanie, którym powinien on być obdarzony, do powołania prokurenta niezbędna jest zgoda wszystkich członków zarządu. Dlatego też utrata zaufania przez chociażby jednego z członków zarządu uprawnia go do samodzielnego odwołania prokury.

Art. 30065. [Reprezentacja spółki]

§ 1. Prawo członka zarządu do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki.

• Kompetencje zarządu. Organ zarządzający spółki kapitałowej jest odpowiedzialny za reprezentowanie spółki wobec osób trzecich. Inne organy spółki mogą czynić to jedynie wyjątkowo, gdy przepis szczególny tak stanowi. Komentowany artykuł wprowadza zaś domniemanie kompetencji członka zarządu spółki w zakresie jej pełnej reprezentacji we wszystkich sprawach spółki.
• Prawo do reprezentacji. Jak wynika z powyższego, członek zarządu posiada prawo do reprezentowania spółki w każdej sprawie. Prawo do reprezentacji należy wszakże odróżnić od sposobu reprezentacji, który unormowany został w kolejnym artykule kodeksu.
• Ograniczenie prawa do reprezentacji. Wbrew literalnemu brzmieniu ostatniego z paragrafów komentowanego artykułu pewne ograniczenia w prawie reprezentacji spółki mogą zostać wprowadzone. Z tym wszakże zastrzeżeniem, iż nie będą one wywoływały skutków względem osób trzecich. Jeżeli zatem akcjonariusze powzięliby uchwałę, mocą której ograniczyliby albo wyłączyliby prawa członków zarządu do reprezentacji spółki, to nie tamowałaby ona czynności tegoż organu względem osób trzecich. Niemniej jednak taka uchwała posiadałaby moc wiążącą w stosunkach wewnątrzkorporacyjnych w spółce. Akcjonariusze mogliby zatem – jako konsekwencję jej naruszenia – odwołać członka zarządu, który ją naruszył, a nawet pociągnąć go do odpowiedzialności odszkodowawczej, gdyby spółka poniosła szkodę.

Art. 30066. [Sposób reprezentacji]

§ 1. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, a umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki jest wymagane współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.

• Pierwszeństwo umowy spółki. Kodeks pozwala akcjonariuszom na określenie zasad reprezentacji spółki wprost w treści jej umowy. Tego typu postanowienia mieć będą pierwszeństwo nad przepisami komentowanego artykułu. Jeśli natomiast w umowie spółki nie zostaną zamieszczone odmienne postanowienia, zastosowanie znajdą wyżej opisane zasady. Oznacza to dwuosobową reprezentację spółki przy zarządach wieloosobowych. Przy czym kodeks dopuszcza jej dwa warianty. Jeden z udziałem wyłącznie członków zarządu, drugi gdy spółkę reprezentuje jeden członek zarządu i prokurent.
• Oświadczenia adresowane do spółki. Niezależnie od tego, czy zarząd jest jednoosobowy, czy wieloosobowy, oświadczenia kierowane do spółki oraz korespondencja, której spółka jest adresatem, mogą być doręczane każdemu z członków zarządu lub prokurentowi. Zasada ta znajduje zastosowanie także w przypadku ustanowienia łącznej reprezentacji członków zarządu.
• Prokurent. Jak już była o tym mowa wyżej, prokurent jest szczególnego rodzaju pełnomocnikiem, stąd też może on działać w zakresie swoich kompetencji niezależnie od zarządu spółki. Z tym że możliwe jest ustanowienie trzech rodzajów prokury:

Art. 30067. [Reprezentacja szczególna]

§ 1. W umowie między spółką a członkiem zarządu, jak również w sporze z nim spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą akcjonariuszy albo rada nadzorcza.

• Umowy spółki z zarządem. Aby ograniczyć możliwość występowania konfliktu interesów, kodeks wprowadza zasadę, że spółkę w umowach zawieranych z członkami zarządu reprezentuje pełnomocnik wybrany przez akcjonariuszy albo rada nadzorcza. [wzór 30]

wzór 30. uchwała WZA o wyborze pełnomocnika spółki

• Spółka jednoosobowa. Jeszcze bardziej restrykcyjne zasady zawierania tego typu umów dotyczą spółek jednoosobowych, w których jedyny akcjonariusz jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu. Do ważności tego typu umowy lub innej czynności prawnej konieczne jest jej zawarcie bądź wykonanie w formie aktu notarialnego. Co więcej, dla ochrony pewności obrotu gospodarczego notariusze zobligowani zostali do zawiadamiania sądu rejestrowego o każdej takiej czynności.
• Wynagrodzenie zarządu. Sposób wynagradzania zarządu może wynikać z treści zawartej z nimi umowy, uchwały o powołaniu, regulaminu zarządu, a nawet z umowy spółki. Dodatkowo akcjonariusze mogą powziąć odrębną uchwałę, określającą wysokość wynagrodzenia członków zarządu. O ile nic innego nie wynika z treści umowy spółki, uchwała taka podejmowana jest bezwzględną większością głosów akcjonariuszy obecnych.

Oddział 3

Rada nadzorcza

Art. 30068. [Skład i powołanie rady nadzorczej]

§ 1 Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków, powoływanych i odwoływanych uchwałą akcjonariuszy.

• Fakultatywność rady nadzorczej. Inaczej aniżeli w innych spółkach kapitałowych w PSA rada nadzorcza nigdy nie jest organem obligatoryjnym. Nawet w spółkach o rozdrobnionym akcjonariacie oraz wysokim kapitale akcyjnym nie ma konieczności ustanowienia tego organu. Niemniej jednak, jeżeli rada nadzorcza została przewidziana w umowie spółki, akcjonariusze zobligowani są do wyboru członków tego organu. Żaden z organów spółki nie może bowiem pozostawać nieobsadzony. Natomiast gdy w spółce funkcjonuje rada dyrektorów, nie jest możliwe ustanowienie rady nadzorczej.
• Skład rady nadzorczej. Rada nadzorcza powinna składać się z co najmniej trzech członków. W umowie spółki liczba ta może zostać podwyższona. Nie jest zaś możliwe zmniejszenie liczby członków tego organu poniżej trzech osób.
• Obsadzenie rady nadzorczej. Na wstępie należy zaznaczyć, że do członków rady nadzorczej stosuje się również przepisy art. 18 k.s.h., który został szczegółowo omówiony w komentarzu do art. 30052 k.s.h. Podstawowym sposobem powołania i odwołania członka rady nadzorczej jest uchwała akcjonariuszy.

• Zasady umowne. Pierwszeństwo nad kodeksowymi zasadami powoływania członków rady nadzorczej mieć będą postanowienia umowy spółki. Te zaś mogą wskazywać, że członkowie rady nadzorczej są powoływani przez poszczególnych akcjonariuszy albo przez osoby trzecie. Możliwe jest również wprowadzenie wyboru poszczególnych członków grupami. W takim przypadku każda z grup akcjonariuszy powołuje po jednym bądź kilku piastunów tego organu.

Art. 30069. [Kompetencje rady nadzorczej]

§ 1. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki.

• Podstawowe obowiązki. Rada nadzorcza jest organem nadzorczo-kontrolnym. Jej członkowie mogą na bieżąco kontrolować inne organy spółki, badać bilanse i dokumenty handlowe spółki.

• Obowiązki szczególne. Rada nadzorcza odgrywa istotną rolę w procedurze zatwierdzania sprawozdania finansowego spółki. Obszar kompetencji obejmuje ocenę prawidłowości i rzetelności sprawozdań finansowych oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny. Rada nadzorcza składa również sprawozdanie ze swojej działalności akcjonariuszom, a jej członków podlegają ocenie w ramach podejmowania uchwał o udzieleniu im absolutorium.
• Rozszerzenie kompetencji. W umowie spółki akcjonariusze mogą postanowić, że niektóre czynności podejmowane przez zarząd spółki wymagają zgody rady nadzorczej. W tego typu przypadkach najczęściej dochodzi do stworzenia wykazów spraw, w których dany organ jest kompetentny. Obowiązek taki może wynikać z umowy spółki i z późniejszej uchwały akcjonariuszy. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że jeżeli konieczność uzyskania zgody rady nadzorczej wynika wyłącznie z treści umowy spółki, to naruszenie takie nie spowoduje nieważności umowy. Inaczej rzecz się ma w przypadkach, gdy zgody wymaga ustawa. W takiej sytuacji jej brak przesądzać będzie o nieważności umowy.

Art. 30070. [Rada nadzorcza – rozwinięcie]

§ 1. Rada nadzorcza może delegować członków rady nadzorczej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali zawieszeni albo których mandaty wygasły z innych przyczyn niż upływ kadencji, albo którzy z innych przyczyn nie mogą wykonywać swoich czynności.

• Delegowanie. Na wzór innych spółek kapitałowych również w prostej spółce akcyjnej kompetencje rady nadzorczej mogą zostać rozszerzone o delegowanie jej członków w skład zarządu spółki. Działanie takie ma ograniczyć problem tzw. zarządów kadłubowych, czyli takich, w których liczba członków zarządu jest mniejsza niż wynikająca z umowy spółki. Tego typu organ mógłby zatem funkcjonować nieprawidłowo, a niekiedy nie byłby w stanie podejmować uchwał. Do czasu uzupełnienia składu zatem zarządu przez akcjonariuszy luka ta może zostać tymczasowo wypełniona właśnie poprzez delegację członka rady nadzorczej. Nie jest to zatem trwałe zastąpienie piastuna organu inną osobą.
• Wpływ delegacji na radę nadzorczą. Członek rady nadzorczej delegowany do składu zarządu nie korzysta z praw piastuna organu nadzoru. Na czas delegacji jego status – jako członka rady nadzorczej – pozostaje bowiem zawieszony. Ustawodawca dostrzegł wszakże, że tego typu oddelegowanie mogłoby negatywnie wpływać na prace samej rady nadzorczej. Dlatego też nawet nieobecność delegowanego członka rady nadzorczej nie uniemożliwia temu organowi podejmowania uchwał. W innym przypadku mogłoby to bowiem blokować proces decyzyjny organu nadzoru, np. z uwagi na wymóg kworum albo kwalifikowanej większości głosów.
• Zakaz konkurencji. Ze względu na fakt, że delegowany członek rady nadzorczej wykonywać będzie funkcję w zarządzie spółki, obejmować go będzie zakaz konkurencji. Ewentualna działalność konkurencyjna będzie mogła być prowadzona przez taką osobę tylko za zgodą walnego zgromadzenia, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Art. 30071. [Uprawnienia rady nadzorczej]

§ 1. W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki.

• Kompetencje nadzorcze. Stały nadzór nad działalnością spółki wymaga szczególnych kompetencji organu pełniącego taką funkcję. Ustawodawca wyposażył zatem radę nadzorczą w szereg uprawnień kontrolno-nadzorczych, które wymienione zostały w par. 1 komentowanego artykułu. Naruszenie obowiązku wykonania polecenia rady nadzorczej w tym zakresie może skutkować odpowiedzialnością wewnątrzkorporacyjną, a w przypadku pracowników spółki także porządkową bądź dyscyplinarną.

• Uprawnienia członków organu. Aby wzmocnić kontrolną i nadzorczą pozycję rady nadzorczej, również poszczególnym członkom rady nadzorczej przyznane zostały stosowne kompetencje. Kodeks pozwala wszakże na ich modyfikację w treści umowy spółki. Możliwe jest zatem nie tylko ich ograniczenie bądź wyłączenie, lecz także poszerzenie o dodatkowe uprawnienia. W przypadku braku takich postanowień w umowie uprawnienia członków rady nadzorczej ograniczają się do wskazanych w komentowanym artykule.

Art. 30072. [Zakaz łączenia stanowisk]

§ 1. Członek zarządu, prokurent, likwidator oraz kierownik oddziału lub zakładu nie mogą być jednocześnie członkami rady nadzorczej.

• Zakres zakazu. Poza przypadkiem rady dyrektorów, w której nie zostali wyodrębnieni dyrektorzy wykonawczy i niewykonawczy, łączenie funkcji zarządczych i nadzorczych nie jest możliwe. Członkiem rady nadzorczej nie mogą być zatem osoby piastujące funkcje związane z zarządzaniem spółką. Zakaz ten obejmuje również łączenie stanowisk odpowiedzialnych za sprawy finansowe spółki z uczestnictwem w radzie nadzorczej. Wynika to z kolei z tego, że rada nadzorcza zatwierdza sprawozdanie finansowe spółki. Połączenie ww. stanowisk mogłoby zatem skutkować powstaniem konfliktu interesów.
• Pracownicy. Co do zasady członkiem rady nadzorczej nie może być pracownik spółki. Zakaz ten nie dotyczy wszakże pracowników wybranych do rady nadzorczej spośród osób z grona zatrudnionych. Przykładem regulacji prawnej wprowadzającej taką możliwość jest ustawa z 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1302; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1655). Pozwala ona na wybór pracowników do rady nadzorczej w spółkach z udziałem Skarbu Państwa. Kolejną ustawą, która wprowadza możliwość powoływania pracowników do rady nadzorczej, jest ustawa z 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spó łek (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2384). Akt ten ma wszakże bardzo ograniczone zastosowanie. Dotyczy on bowiem wyłącznie spółek powstałych na skutek transgranicznego połączenia spółek.

Oddział 4

Rada dyrektorów

Art. 30073. [Kompetencje rady dyrektorów]

§ 1. Rada dyrektorów prowadzi sprawy spółki, reprezentuje spółkę oraz sprawuje nadzór nad prowadzeniem spraw spółki.

• Organ zarządczo-kontrolny. Rada dyrektorów zastępuje zarząd oraz radę nadzorczą. Organ ten posiada więc wszystkie kompetencje obu tych organów. Prowadzi sprawy spółki i reprezentuję ją – jak zarząd – oraz jednocześnie nadzoruje prowadzenie wszystkich spraw spółki – jak rada nadzorcza.
• Skład rady dyrektorów. Inaczej aniżeli w przypadku rady nadzorczej rada dyrektorów może składać się tylko z jednego dyrektora. Kodeks nie określa również maksymalnej liczby członków tego organu.

• Zmiany w składzie rady dyrektorów. W systemie monistycznym PSA posiada tylko dwa organy: radę dyrektorów oraz walne zgromadzenie. Nie dziwi zatem fakt, że zmiany w radzie dyrektorów zależą od woli akcjonariuszy. Rzecz jasna nie dotyczy to innych przypadków wcześniejszego wygaśnięcia mandatu dyrektora (np. jego rezygnacji). Umowa spółki może modyfikować zasady powoływania i odwoływania dyrektorów. Ich ukształtowanie w umowie spółki pozostawiono swobodnej decyzji akcjonariuszy.
• Zawieszenie dyrektora. Akcjonariusze zamiast odwoływać dyrektora, mogą tymczasowo zawiesić go w pełnieniu przez niego funkcji. Komentowany artykuł ogranicza się jedynie do wskazania, iż przyczyną zawieszenia musi być ważny powód. Ze względu na brak doprecyzowania tej kwestii należy przyjąć, że może chodzić o każdy rodzaj takiego zdarzenia. Zawieszenie może zatem uzasadniać zarówno naganne zachowanie dyrektora, zaniedbywanie przez niego swoich obowiązków, jak i jego długotrwała choroba czy też istnienie innej przeszkody uniemożliwiającej mu pełnienie funkcji. Na marginesie należy wskazać, że zasady te mogą zostać zmodyfikowane w umowie spółki.

Art. 30074. [Odwołanie dyrektora]

§ 1. Dyrektor może być w każdym czasie odwołany uchwałą akcjonariuszy. Nie pozbawia go to roszczeń ze stosunku dotyczącego pełnienia funkcji dyrektora.

• Analogiczne stosowanie. Komentowany artykuł wprowadza analogiczne zasady względem dyrektorów, jak w odniesieniu do członków zarządu spółki. Więcej na ten temat zobacz w komentarzu do art. 30063 k.s.h.

Art. 30075. [Prowadzenie spraw spółki]

§ 1. Jeżeli rada dyrektorów jest wieloosobowa, wszyscy dyrektorzy są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki lub regulamin rady dyrektorów stanowią inaczej.

• Wspólne prowadzenie spraw spółki. Podobnie, jak w przypadku poprzedniego artykułu, również w par. 1 i par. 3 odnajdziemy analogiczne zasady, jak te, które są stosowane w odniesieniu do zarządu prostej spółki akcyjnej. Więcej na ten temat zobacz w komentarzu do art. 30064 k.s.h.
• Uchwały rady dyrektorów. Na wstępie omawiania tego zagadnienia przypomnieć należy, że rada dyrektorów zastępuje zarówno zarząd, jak i radę nadzorczą. Rada dyrektorów zatem powinna podejmować uchwały we wszystkich tych kwestiach, w których wymagane są uchwały organów występujących w systemie dualistycznym. Prócz tego ustawodawca zastrzegł konieczność powzięcia uchwały w trzech innych kwestiach. Nie zostały one wszakże zbyt szczegółowo opisane, co może prowadzić do sporów odnośnie do ich interpretacji. Przykładowo: jaka sprawa ma strategiczne znaczenie dla spółki? Ewentualnym nieścisłościom można zaradzić, wprowadzając odpowiednie – bardziej szczegółowe zapisy – do umowy spółki bądź regulaminu rady dyrektorów. W braku takich zapisów sposób stosowania tego przepisu będzie podlegał wypracowaniu w praktyce danej spółki. Pamiętać przy tym należy, że uchwała organu kolegialnego powinna być podejmowana w każdej sprawie, która przekracza zakres zwykłego zarządu spółką.

Art. 30076. [Podział kompetencji w radzie dyrektorów]

§ 1. Z wyjątkiem art. 30075 § 2 i 3, umowa spółki, regulamin rady dyrektorów lub uchwała rady dyrektorów mogą delegować niektóre albo wszystkie czynności prowadzenia przedsiębiorstwa spółki na jednego dyrektora albo niektórych dyrektorów (dyrektorzy wykonawczy). Dyrektorzy niebędący dyrektorami wykonawczymi (dyrektorzy niewykonawczy) sprawują stały nadzór nad prowadzeniem spraw spółki.

• Dwie kategorie dyrektorów w radzie. Komentowany artykuł pozwala na podział dyrektorów na dwie grupy o odmiennych kompetencjach. Pierwszą z nich tworzą dyrektorzy wykonawczy, których pozycja zbliżona jest do zarządu spółki w systemie dualistycznym. Drugą natomiast dyrektorzy niewykonawczy o kompetencjach jedynie nadzorczych.

• Komitety. Każda z grup dyrektorów może przybrać bardziej formalny kształt w postaci komitetu. Komitet wykonawczy tworzyć będą zatem dyrektorzy wykonawczy, zaś komitet rady dyrektorów dyrektorzy niewykonawczy. Żaden z dyrektorów nie będzie mógł być członkiem obu tych komitetów. Rolą komitetów jest zapewnienie lepszej organizacji prac poszczególnych grup dyrektorów.
• Dyrektorzy niewykonawczy. Ich kompetencje zostały ukształtowane na wzór kompetencji rady nadzorczej oraz jej członków. Więcej na ten temat zobacz komentarze do art. 30069–71 k.s.h.

Art. 30077. [Reprezentacja spółki]

§ 1. Prawo dyrektora do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki.

• Zasady reprezentacji spółki. Ustawodawca i w tym przypadku postanowił skorzystać z dobrze znanego wzorca, przenosząc na grunt rady dyrektorów przepisy znane z rozdziału poświęconego zarządowi spółki. Zobacz komentarz do art. 30065 k.s.h.

Art. 30078. [Reprezentacja spółki – rozwinięcie]

§ 1. Jeżeli rada dyrektorów jest wieloosobowa, a umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki jest wymagane współdziałanie dwóch dyrektorów albo jednego dyrektora łącznie z prokurentem.

• Sposób reprezentacji spółki. Rada dyrektorów, pełniąc funkcję organu zarządzającego, jest również uprawniona do reprezentowania spółki wobec osób trzecich. W tym zakresie znajdują zastosowanie te same zasady, co w przypadku zarządu spółki. Więcej na ten temat pisaliśmy w komentarzu do art. 30066 k.s.h.

Art. 30079. [Szczególne zasady reprezentacji]

§ 1. W umowie między spółką a dyrektorem, jak również w sporze z nim, spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą akcjonariuszy.

• Umowy dyrektorów ze spółką. Również i w zakresie opisanym w komentowanym artykule ustawodawca nie wprowadził odmiennych zasad, niż te, które obowiązują członków zarządu spółki. Zostały one opisane w komentarzu do art. 30067 k.s.h.
• Wyjątki. Omawiane przepisy wprowadzają dwie różnice względem regulacji dotyczącej zarządu spółki. Pierwszą jest niemożność reprezentacji spółki przez radę nadzorczą – ta bowiem w systemie monistycznym nie występuje. Drugą jest możliwość reprezentowania spółki przez dyrektora niewykonawczego, który nota bene zastępuje radę nadzorczą.