Dla kogo zachowek i w jakiej wysokości? Po zmianach nie ma wątpliwości

Po ostatnich zmianach łatwiej jest polubownie załatwić sprawy związane z wypłatą zachowków przyszłym spadkobiercom. Umowa zawarta za życia spadkodawcy zadziała po jego śmierci. Wcześniej możliwość polubownego zrzeczenia się prawa do zachowku lub jego części rodziła problemy interpretacyjne. Kto może uzyskać zachowek i ile wynosi?

Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Najczęściej zachowek związany jest z dziedziczeniem testamentowym. To minimum ochrony, jakie prawodawca zapewnił osobom najbliższym spadkodawcy pominiętym przez niego w testamencie. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym do zachowku uprawnieni są zstępni (czyli dzieci, wnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Warto pamiętać też o możliwości uzyskania zachowku również przy dziedziczeniu ustawowym, gdy spadkodawca przed swoją śmiercią dokonał określonych darowizn. W praktyce są to jednak rzadkie przypadki.

Ile wynosi zachowek? Zachowek to połowa wartości spadku, który przypadałby osobie uprawnionej, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. W przypadku osób uprawnionych niezdolnych do pracy i małoletnich zachowek jest wyższy i wynosi dwie trzecie wartości takiego udziału.

Polubowne zrzeczenie się zachowku

W maju 2023 r. weszło w życie kilka ważnych zmian dotyczących zachowku. Jedna z nich pozwala na odroczenia terminu płatności zachowku czy rozłożenia go na raty. Wyjątkowo można też żądać obniżenia zachowku, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawionego do zachowku i zobowiązanego do zaspokojenia tego roszczenia.

Po ostatnich zmianach w przepisach wprost wskazano na możliwość zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. Wcześniej dopuszczalność umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku nie była jednoznacznie przesądzona. To ważna informacja dla osób, które chciałyby jeszcze za życia uregulować kwestie związane z dziedziczeniem i ewentualnymi roszczeniami o zachowek.

W praktyce zatem można przed notariuszem zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia albo umowę o zrzeczenie się samego prawa do zachowku. Co istotne, umowa o zrzeczenie się zachowku nie wpłynie na sytuację prawną pozostałych spadkobierców. Nie pozbawi ich prawa do zachowku i nie wpłynie na wysokość. Można jednak zrzec się zachowku „na rzecz innej osoby”. Takie rozwiązanie uzależnione jest od tego czy ta osoba rzeczywiście będzie dziedziczyć.

Podsumowanie

Zachowek stanowi ważne uprawnienie bliskich spadkodawcy. Aby polubownie i elastycznie rozdysponować przyszłym spadkiem można zawrzeć odpowiednią umowę np. o zrzeczenie się prawa do zachowku. Należy jednak pamiętać, iż umowa ta musi mieć formę aktu notarialnego i zawierana jest pomiędzy przyszłym spadkodawcą i osoba, której należałby się zachowek.