PYTANIE
Czy można kierować pracownika na badania wstępne, okresowe bądź kontrolne w czasie pandemii?
ODPOWIEDŹ
W okresie epidemii nie tylko można, ale wręcz trzeba kierować pracowników na badania wstępne i kontrolne, natomiast zawieszony został obowiązek kierowania na badania okresowe.
UZASADNIENIE
Stosownie do art. 229 Kodeksu pracy (dalej: k.p.), pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na tę opiekę składają się trzy rodzaje badań: (1) wstępne, dla osób przyjmowanych do pracy lub pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe; (2) okresowe, w terminie wyznaczonym przez lekarza medycyny pracy oraz (3) kontrolne, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą.
Aktem prawnym regulującym zagadnienie pracowniczych badań profilaktycznych jest rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. z 2016 r., poz. 2067).
Zgodnie art. 229 § 4 k.p., pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Wykonanie badań profilaktycznych stanowi również jeden z podstawowych obowiązków każdego pracownika. Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 211 pkt 5 k.p., pracownik jest obowiązany poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich.
W przypadku niedopełnienia powyższego obowiązku, które stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, pracodawca może zastosować wobec pracownika karę porządkową, o której mowa w art. 108 k.p. (karę upomnienia, grzywny lub karę pieniężną w wysokości jednodniowego wynagrodzenia pracownika).
Gdyby jednak zastosowanie którejś z powyższych kar nie zmotywowało pracownika do poddania się zleconym badaniom, pracodawca mógłby wypowiedzieć pracownikowi stosunek pracy w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., a więc bez wypowiedzenia, z winy pracownika, z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
O ile w typowych warunkach zarówno powyższy obowiązek, jak i jego realizacja nie budzą żadnych wątpliwości, o tyle w okresie panującej epidemii wirusa SAR-CoV-2 wiele osób unika placówek służby zdrowia w obawie przed zagrożeniami, które potencjalnie mogą tam występować. Co istotne, obawy mają nie tylko pacjenci (pracownicy), bowiem liczne poradnie badań profilaktycznych wstrzymały funkcjonowanie i odwołały już zapisanych pacjentów, stawiając pracodawców w trudnej sytuacji.
W tym miejscu należy zauważyć, że w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, przewidziano dopuszczalność honorowania orzeczeń lekarskich wydanych przez innego lekarza niż lekarz ze specjalizacją medycyny pracy, w przypadku braku dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego. Zgodnie z art. 12a ust. 3 tej ustawy, orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza traci moc po upływie 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii. Lekarz ten może przeprowadzić badanie i wydać orzeczenie lekarskie w trybie określonym w art. 2 ust. 4 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o wykonywaniu zawodu lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2020 r. poz. 514). Do orzeczenia lekarskiego stosuje się odpowiednio art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (Dz.U. z 2020 r. poz. 702). Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza pracodawca powinien przechowywać w aktach osobowych pracownika. Z kolei badania okresowe, zgodnie z art. 12a ust. 1 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (...), są zawieszone od dnia ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Dopiero po odwołaniu tego stanu pracodawcy i pracownicy muszą niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków (wydać skierowanie i wykonać badania), realizując je w okresie nie dłuższym niż 180 dni od dnia odwołania.
Mając na uwadze powyższe, obowiązek zapewnienia pracownikom badań okresowych jest zawieszony (od dnia ogłoszenia stanu epidemii) do odwołania, natomiast badania wstępne i kontrolne powinny odbywać się w sposób określony w przepisach k.p.
- art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r., poz. 1320)
- art. 12a ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz. 1842)