Subskrybuj nas na Youtube
W wyjątkowych sytuacjach rodzic może odwołać darowiznę przekazaną dzieciom. Taką furtkę daje istnienie rażącej niewdzięczności. Jest to jednak bardzo ogólne pojęcie i nie każde negatywne zachowanie zyska takie miano.
Rażąca niewdzięczność przyczyną odwołania darowizny [PRZEPISY]
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Stanowi o tym art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego. Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Ważny jest tu termin. Otóż darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Należy też pamiętać, że darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Ponadto, przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.
Czym jest rażąca niewdzięczność obdarowanego?
Jak zatem widać, prawo posługuje się tu bardzo ogólnymi zwrotami. Samo pojęcie „rażącej niewdzięczności” doczekało się w całkiem sporej ilości orzeczeń. W orzecznictwie podkreśla się, iż nie ma ogólnej reguły pozwalającej na uznanie zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność, która uzasadnia odwołanie darowizny. Ocena czy obdarowanemu można przypisać rażącą niewdzięczność zależy zatem od całokształtu okoliczności danej sprawy.
„Rażąca niewdzięczność odnosi się do takiego zachowania obdarowanego, które jest skierowane przeciw darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze, ukierunkowane zazwyczaj na wyrządzenie krzywdy lub szkody majątkowej. Nie są to działania nieumyślne, niezamierzone” – podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 czerwca 2019 r. (II CSK 673/18).
Kiedy rodzic może odwołać darowiznę? Przykładowe orzeczenia sądów
Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 26 kwietnia 2023 r. podkreślił, iż oceny przesłanki rażącej niewdzięczności, o której mowa w art. 898 § 1 k.c. „należy dokonać z uwzględnieniem całokształtu okoliczności konkretnej sprawy i obejmuje takie zachowanie obdarowanego, które obiektywnie rzecz biorąc można uznać za nieodpowiednie bądź naganne, ale jedynie takie, które przekracza pewien stopień natężenia”.
Przykład
„Wyrzucenie z domu starszych ludzi, którzy tam mieszkali kilkadziesiąt lat przekracza takie granice i, wbrew wywodom Sądu Okręgowego, jest to zachowanie rażąco niewdzięczne. Przymusowa utrata miejsca zamieszkania jest jednym z najgorszych zdarzeń w życiu człowieka, rodzi poczucie ogromnej krzywdy, utraty bezpieczeństwa, zagrożenia stabilności, bezradności i naruszenia godności. Tym bardziej, że powodowie zostali pozbawieni dachu nad głową w sposób nagły i bezprawny” – uznał w tej sprawie sąd (sygn. I ACa 539/22)).
Sądy podkreślają też, że za rażącą niewdzięczność nie mogą być uznane przykrości i krzywdy wprawdzie czynione impulsywnie, jednak mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego.
Przykład
Przykładowo Sąd Apelacyjny w Krakowie stwierdził, iż „ istniejący pomiędzy stronami konflikt nie wykracza poza zwykłe konflikty życiowe i rodzinne, zachowanie obdarowanych, pomimo odmowy realizowania w pewnym okresie obowiązku alimentacyjnego, nie cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub oczywistej szkody majątkowej. Jakkolwiek też pozwani nie interesują się obecnie powodem i nie angażują się w jego opiekę, jednakże w świetle całokształtu okoliczności tej sprawy, nie można uznać pozwanych za wyłącznie winnych tej sytuacji. To przede wszystkim powód jest odpowiedzialny za ten konflikt i w konsekwencji brak jest podstaw do przyjęcia rażącej niewdzięczności obdarowanych”(wyrok z SA w Krakowie z 11 stycznia 2023 r. sygn. I ACa 463/21).
W tego typu sprawach na wynik orzeczenia mogą mieć wpływ relacje rodzinne i indywidualne pomiędzy darczyńca i obdarowanym.
Przykład
„Brak jest przekonujących przesłanek do uznania, że pozwany w sposób intencjonalny zaniechał przyjętego na siebie zobowiązania, zawiezienia matki do lekarza rodzinnego, pomijając okoliczność, iż powódka z mało racjonalnej przyczyny odmówiła przetransportowania do szpitala przez profesjonalną załogę karetki pogotowania. Pozwany wykonując inne swoje obowiązki (zawiezienia żony do pracy) nie negował potrzeby odwiezienia matki do lekarza rodzinnego, w czym ostatecznie ubiegła go siostra, na której przecież również spoczywają obowiązki prawnorodzinne. Dodatkowo okoliczności sprawy nie wskazują, aby zaopiekowanie się powódką przez córką zamiast przez syna, wywołało jakiekolwiek negatywne konsekwencje w zakresie jej stanu zdrowia. Zresztą dokonanie darowizny na rzecz pozwanego ponad trzydzieści lat wcześniej, nie oznacza automatycznie prawnego obowiązku realizowania przez niego wszelkich oczekiwań powódki, w pobliżu której zamieszkuje również pozostała rodzina, która również została w przeszłości obdarowana (choć w ocenie powódki nierównomiernie, uwzględniając obecne relacje ekonomiczne) co także powoduje po jej stronie obowiązek wzajemnej wdzięczności wobec powódki, pomijając nie mniej istotne relacje prawnorodzinne” – podkreślił Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 20 stycznia 2023 r. (sygn. I ACa 298/22).
Podsumowanie
Pojęcie rażącej niewdzięczności nie zostało w prawie zdefiniowane. Dlatego jest to przesłanka bardzo szeroka. O tym czy w danym przypadku mamy do czynienia z niewdzięcznością rażącą zdecyduje sąd. Brane tu będą pod uwagę okoliczności danego przypadku. Każda bowiem sprawa może być inna.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237)
