Chciałbym powierzyć dwóm pracownikom inną pracę niż ta określona w umowie o pracę. Wiem, że będą przeciwko temu protestować, mimo że chodzi o zmianę tylko na kilka tygodni. Czy mogą jednak odwołać się od mojej decyzji do sądu?
Zgodnie z zasadą wynikającą z art. 42 par. 4 kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracodawca może powierzyć pracownikowi inną pracę niż określona w umowie o pracę, ale tylko na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w roku kalendarzowym. Musi to być uzasadnione potrzebami pracodawcy. Nie może jednak powodować obniżenia wynagrodzenia pracownika oraz musi odpowiadać jego kwalifikacjom. Pod pojęciem kwalifikacji należy rozumieć nie tylko przygotowanie zawodowe pracownika, jego formalne wykształcenie, zdobyte doświadczenie zawodowe i potrzebne umiejętności, lecz także właściwości psychofizyczne, predyspozycje psychiczne oraz zdolność do wykonywania powierzonych czynności z punktu widzenia zdrowia fizycznego. „Posiadanie kwalifikacji” to inaczej „nadawanie się do czegoś”, co obejmuje także zdolność do wykonywania określonej pracy pod względem zdrowotnym (wyrok Sądu Najwyższego z 4 października 2000 r., sygn. akt I PKN 61/00, Pr.Pracy 2001, nr 5, poz. 33).
Nawet polecenie ustne
Trzeba przy tym podkreślić, że powierzenie pracownikowi innej pracy nie wymaga wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy lub płacy. Kodeks pracy nie nakłada na pracodawcę wymogu złożenia oświadczenia woli o powierzeniu innej pracy w formie pisemnej. Wystarczającą i skuteczną formą będzie ustne polecenie. Nie musi zawierać uzasadnienia, nie wymaga uprzedniej konsultacji z reprezentującą pracownika organizacją związkową. Pracodawca nie ma także obowiązku informowania pracownika o możliwości odwołania się do sądu. Potwierdził to SN w wyroku z 18 września 2014 r., sygn. akt III PK 138/13, LEX nr 1504877. SN stanął bowiem na stanowisku, że do powierzenia innej pracy na podstawie art. 42 par. 4 k.p. nie mają zastosowania przepisy o wypowiadaniu umowy o pracę. Powierzenie pracownikowi innej pracy w trybie art. 42 par. 4 k.p. następuje w drodze polecenia pracodawcy i jest to czynność całkowicie odmienna od wypowiedzenia zmieniającego dokonywanego przez złożenie oświadczenia woli. Wypowiedzenie zmieniające (art. 42 par. 1‒3 k.p.) oraz powierzenie innej pracy (art. 42 par. 4 k.p.) to dwie odrębne czynności, które podlegają różnym reżimom prawnym.
Kontrola jednak możliwa
Pracownik, któremu powierzono inną pracę, nie ma więc możliwości występowania o odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego powierzenia innej pracy lub naruszenia przepisów zawartych w art. 42 par. 4 k.p. Od powierzenia innej pracy nie można bowiem wnieść odwołania do sądu pracy. Nie oznacza to, że powierzenie innej pracy w ogóle nie podlega kontroli sądu. Sąd pracy może badać, czy polecenie zostało dokonane z zachowaniem warunków określonych w art. 42 par. 4 k.p. Będzie to dotyczyło sytuacji, gdy odmowa podjęcia powierzonej pracy spowoduje negatywne dla pracownika skutki, np. stanowić będzie uzasadnienie wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 k.p.) lub jej rozwiązania bez wypowiedzenia (art. 52 par. 1 pkt 1 k.p.) albo zastosowania kary porządkowej (art. 108 par. 1 k.p.). W wyroku z 26 września 1978 r., sygn. akt I PRN 54/78, OSNCP 1979/3, poz. 60, SN stwierdził np., że w razie odmowy pracownika podjęcia innej pracy, niż określona w umowie o pracę, oraz rozwiązania z tej przyczyny przez pracodawcę umowy o pracę na podstawie art. 52 k.p. do kompetencji sądu pracy należy ocena, czy potrzeby pracodawcy uzasadniały skorzystanie z art. 42 par. 4 k.p. i czy wobec tego odmowa przez pracownika podjęcia tej innej pracy mogła uzasadniać jego zwolnienie z pracy na podstawie art. 52 k.p.
Pracodawca może bowiem potraktować odmowę pracownika przystąpienia do wykonywania powierzonych prac jako odmowę wykonania polecenia służbowego. Z istoty stosunku pracy wynika, że obowiązkiem pracownika jest wykonywanie poleceń przełożonych. Wynika to także wprost z dyspozycji art. 100 par. 1 k.p., zgodnie z którym pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. W orzecznictwie przyjmuje się, że odmowa wykonania polecenia stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na podstawie art. 52 par. 1 pkt 1 k.p. (np. wyrok SN z 9 listopada 1993 r., sygn. akt I PRN 101/93, LEX nr 1427354).
Powierzenie innej pracy pracownikowi na okres trzech miesięcy w roku kalendarzowym nie nakłada więc na pracodawcę tak dużych obowiązków formalnych jak wypowiedzenie umowy o pracę czy wypowiedzenie zmieniające. W porównaniu do nich jest to czynność odformalizowana – niewymagająca formy pisemnej ani uzasadnienia. Pracownicy zaś nie mogą się od niej odwołać.
Podstawa prawna
• art. 42 par. 1‒4, art. 45, art. 52, art. 100 par. 1, art. 108 ust. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320)
