Zapytaliśmy inspekcję, czy coś uległo zmianie, że obecnie do kontroli PIP stosuje się przepisy dotyczące kontroli działalności gospodarczej (zgodnie ze stanowiskiem Komisji Prawnej Głównego Inspektoratu Pracy). Poprosiliśmy też o doprecyzowanie, czy w ramach kontroli zdalnych dopuszczalna jest kontrola zagadnień z zakresu bhp.

W ubiegłym miesiącu (zob. „Zdalne kontrole PIP budzą kontrowersje prawne” – dodatek Kadry i płace z 18 lutego 2021 r., DGP nr 33) wskazywaliśmy na wątpliwości związane ze stosowaniem do kontroli zdalnych przeprowadzanych przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162). Związane one były z tym, że jeszcze na gruncie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (poprzedniczki ustawy – Prawo przedsiębiorców) uznawano, że nie ma ona zastosowania do kontroli PIP w zakresie obowiązku zawiadamiania o zamiarze wszczęcia kontroli. Również w ocenie sądów PIP nie była powołana do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, a tym samym brak było podstaw prawnych do stosowania przez organy inspekcji pracy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (tak w wyrokach: Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 11 marca 2010 r., sygn. III SA/Kr 1002/09 oraz WSA w Opolu z 18 listopada 2010 r. sygn. akt II SA/Op 481/10). Zapytaliśmy więc inspekcję, czy coś uległo zmianie, że obecnie do kontroli PIP stosuje się przepisy dotyczące kontroli działalności gospodarczej (zgodnie ze stanowiskiem Komisji Prawnej Głównego Inspektoratu Pracy). Poprosiliśmy też o doprecyzowanie, czy w ramach kontroli zdalnych dopuszczalna jest kontrola zagadnień z zakresu bhp.
Odpowiedź na powyższe pytania jest istotna dla przedsiębiorców, którzy chcą wiedzieć, na jakiej podstawie PIP przeprowadza u nich kontrole i dokonuje poszczególnych czynności w ich ramach, aby móc ewentualnie zakwestionować nieprawidłowości w tym zakresie (i dotyczy to nie tylko kontroli zdalnych, ale też tych realizowanych w standardowym trybie).
Stanowisko GIP z 9 marca 2021 r., UNP:GIP-21-14646, GIP-GPP.0701.2.2021
W odpowiedzi na pytanie (...) dotyczące stosowania przepisów kontroli działalności gospodarczej, informuję, że ustawa z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162) zawiera podobne rozwiązania w zakresie przeprowadzania kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców, co poprzednio obowiązująca ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2017 r. poz. 2168 z późn. zm.). Państwowa Inspekcja Pracy stosowała przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a obecnie ustawy – Prawo przedsiębiorców z wyłączeniem niektórych regulacji, z uwagi na obowiązywanie w zakresie zasad i trybu kontroli ratyfikowanych umów międzynarodowych. Na gruncie obecnie obowiązującej ustawy do kontroli przedsiębiorcy prowadzonej przez organy Państwowej Inspekcji Pracy nie stosuje się ograniczeń wynikających z ustawy – Prawo przedsiębiorców dotyczących:
1) zawiadamiania przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli (art. 48),
2) przeprowadzania kontroli w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej (art. 50),
3) zakazu równoczesnego podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli przedsiębiorcy (art. 54),
4) ograniczenia czasu trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym (art. 55 ust. 1)
– z uwagi na postanowienia Konwencji nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej inspekcji pracy w przemyśle i handlu (Dz.U. z 1997 r. poz. 450), przyjętej w Genewie 11 lipca 1947 r., w szczególności z uwagi na artykuły 12 i 16 tej Konwencji.
Należy zaznaczyć, że w kwestii obowiązku stosowania przez organy Państwowej Inspekcji Pracy przepisów rozdziału 5 poprzednio obowiązującej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej sądy administracyjne prezentowały niejednolite stanowisko. We wcześniejszych orzeczeniach niektóre sądy (np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 11 marca 2010 r. sygn. akt III SA/Kr 1002/09) przyjmowały, że przedmiot postępowania kontrolnego prowadzonego przez Państwową Inspekcję Pracy jest wyraźnie odrębny od przedmiotu postępowania unormowanego w rozdziale 5 wspomnianej ustawy, a zatem jej przepisy nie mają zastosowania do postępowania kontrolnego prowadzonego przez organy Inspekcji.
Drugą grupę orzeczeń stanowiły wyroki i postanowienia, w których sądy uznały, że przywołane przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej mają zastosowanie do postępowań kontrolnych prowadzonych przez inspektorów pracy. Takie stanowisko zaprezentował Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 18 lutego 2009 r. (sygn. akt IV SA/Wr 431/08), stwierdzając „procesowe zasady przeprowadzania kontroli przez inspektorów pracy reguluje ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (…), [a – red.] we wskazanym zakresie, ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (…)”.
Podobne poglądy prezentowały także WSA w Gliwicach (wyroki z: 20 listopada 2009 r. sygn. akt IV SA/Gl 973/08 oraz z 29 kwietnia 2010 r., sygn. akt IV SA/Gl 520/09; postanowienia z 28 stycznia 2013 r., sygn. akt IV SA/Gl 1029/12 i IV SA/Gl 1030/12), w Gdańsku (wyrok z 4 czerwca 2009 r., sygn. akt III SA/Gd 199/09, w którym Sąd zarzucił organowi naruszenie art. 83 ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), WSA w Szczecinie (wyroki z: 27 lutego 2013 r., sygn. akt II SA/Sz 13/13; 14 sierpnia 2013 r., sygn. akt II SA/Sz 273/13 – zaaprobowany przez NSA wyrokiem z 26 lutego 2015 r., sygn. akt II GSK 10/14), WSA w Białymstoku (wyroki z: 28 listopada 2013 r., sygn. akt II SA/Bk 648/13; 26 marca 2015 r., sygn. akt II SA/Bk 36/15 i II SA/Bk 57/15).
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku (wyrok z 13 października 2011 r., sygn. akt II SA/Bk 468/11) w uzasadnieniu wyroku podkreślił, że „regulacje prawne dotyczące zasad i trybu kontroli przez organy inspekcji pracy pracodawców będących przedsiębiorcami, zawarte są w przepisach dwóch ustaw: ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (…) i ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy”). Wprawdzie Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 29 czerwca 2012 r. (sygn. akt I OSK 167/12) wspomniany wyrok uchylił, ale podzielił pogląd, że ustawa o swobodzie działalności gospodarczej ma zastosowanie do kontroli prowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy. Podobna sytuacja zaistniała w przypadku wyroków WSA w Białymstoku z 20 września 2011 r., sygn. akt II SA/Bk 423/11, i NSA z 29 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 2307/11.
Również w ostatnich orzeczeniach (wyrok WSA w Gliwicach z 25 stycznia 2021 r., sygn. akt III SA/GI 791/20, oraz postanowienie NSA z 30 września 2020 r., sygn. akt I OSK 414/20) nie budziła wątpliwości sądów kwestia obowiązku stosowania przez Państwową Inspekcję Pracy przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców.
Odnosząc się do pytania (...) dotyczącego kontroli zagadnień bhp w formule zdalnej, podkreślenia wymaga, że zdalna kontrola lub poszczególne czynności kontrolne przeprowadzone w sposób zdalny mogą dotyczyć wyłącznie tych kontroli, gdzie dla dokonania pełnych ustaleń w zakresie stanu faktycznego nie jest wymagana obecność inspektora pracy w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w innych miejscach wykonywania jego zadań lub przechowywania dokumentów finansowych i kadrowych kontrolowanego. Tym samym zasadniczo nie jest możliwe przeprowadzanie zdalnych kontroli zagadnień z zakresu bhp.
W sposób zdalny mogą być wykonywane czynności polegające przede wszystkim na oględzinach dokumentów, pozyskiwaniu pisemnych i ustnych informacji oraz oświadczeń, których prawo żądania okazania wynika z w art. 23 ust. 1 pkt 3–6 ustawy
z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1251).
Ponadto należy zauważyć, że zgodnie z art. 51 ust. 3a ustawy – Prawo przedsiębiorców czynności kontrolne mogą być prowadzone w sposób zdalny, wyłącznie jeżeli może to usprawnić prowadzenie kontroli lub przemawia za tym charakter prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej i tylko za jego zgodą.
Nadmieniam jednocześnie, że zgodnie z poleceniem Głównego Inspektora Pracy począwszy od 1 marca 2021 r. preferowaną formą kontroli są czynności kontrolne realizowane w sposób wymagający bezpośredniego kontaktu z podmiotem kontrolowanym lub jego przedstawicielami, odbywające się w siedzibie kontrolowanego podmiotu lub w miejscach prowadzenia przez niego działalności.