Rzecznik Prawo Obywatelskich Adam Bodnar na wniosek PSL wniósł do Sądu Najwyższego kasację w sprawie tzw. procesu brzeskiego, w którym skazano przywódców przedwojennej opozycji." Składamy kasację, aby przywrócić dobre imię skazanych opozycjonistów" - powiedział Bodnar.

Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował o złożeniu skargi kasacyjnej we wtorek podczas konferencji prasowej. "Ta kasacja jest składana po to, żeby przywrócić dobre imię, dać szansę na to, aby osoby skazane w +procesie brzeskim+ mogły odzyskać dobre imię poprzez rehabilitację i uniewinnienie" - wskazał Rzecznik.

Bodnar podkreślił również, że celem kasacji jest także zasygnalizowanie, że łamanie prawa musi być nazywane po imieniu choćby po wielu latach. "Jeżeli nie dbamy o przeszłość to nie dbamy równocześnie o przyszłość i o przestrzeganie praw i wolności obywatelskich w naszej ojczyźnie" - zaznaczył Rzecznik.

Dodał, że traktuje tę kasację także w kategoriach edukacyjnych. "Aby pokazać, na czym polegały nadużycia procesowe i co spotkało osoby związane z Centrolewem i co ich później spotkało w Twierdzy Brzeskiej" - zaznaczył Bodnar.

Podczas konferencji przewodniczący Polskiego Stronnictwa Ludowego podziękował Rzecznikowi za skierowanie kasacji ws. "procesu brzeskiego".

"To jest dla nas moment niezwykle szczególny. Po 88 latach od procesu brzeskiego dochodzi w wolnej Polsce do pierwszego kroku wyrównania rachunku krzywd po tym jakże upolitycznionym, niesprawiedliwym, karygodnym procesie bohaterów II Rzeczpospolitej" - powiedział szef ludowców.

Jego zdaniem jest to "szczególny moment, który daje nadzieję, że ta sprawiedliwość (...) będzie naszym wspólny udziałem".

W skardze kasacyjnej RPO zarzucił naruszenie prawa w wyroku warszawskiego sądu apelacyjnego z lipca 1932 r. RPO wskazał, ze uznanie przez ten sąd publicznej działalności politycznej oskarżonych jako udział w spisku narusza prawo w tym konstytucję. Zdaniem Rzecznika działalność ta była przejawem legalnej walki politycznej.

Bodnar w kasacji zaznaczył też, że aresztowanie opozycjonistów było inspirowane politycznie. Powołując się na słowa ówczesnego ministra spraw wewnętrznych zauważył, że Piłsudski sam wyznaczył na przygotowanej liście kogo aresztować. "Było to oczywiste nadużycie władzy" - ocenił Bodnar.

Jak podkreślił dyrektor zespołu prawa karnego w biurze RPO Marek Łukaszuk, sądy w tej sprawie mylnie przyjęły, że działania Centrolewu stanowiły spisek przestępczy zmierzający do obalenia władzy siłą. "Nic bardziej mylnego. Nie było żadnych podstaw żeby przypisać przywódcom Centrolewu i ich działaczom działania nacechowane chęcią doprowadzenia do obalenia przemocą władzy" - wskazał.

Jego zdaniem działania opozycjonistów zmierzały do odsunięcia ówczesnego rządu od sprawowania władzy za pomocą kartki wyborczej i przywrócenia demokracji. Zdaniem Rzecznika działania polityczne skazanych miały swoje umocowanie w konstytucji marcowej.

Proces brzeski był konsekwencją represyjnych działań podjętych przeciwko opozycji przez marszałka Józefa Piłsudskiego w 1930 r. Działania te były jego reakcją na coraz większą aktywność stronnictw tzw. Centrolewu - antysanacyjnej koalicji, w skład której wchodziły: Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie", Polskie Stronnictwo Ludowe "Piast", Stronnictwo Chłopskie oraz Narodowa Partia Robotnicza.

Odpowiedź Piłsudskiego na mobilizację sił opozycyjnych była zdecydowana. 25 sierpnia stanął na czele nowego rządu. Cztery dni później, na posiedzeniu Rady Ministrów postawił wniosek o rozwiązanie parlamentu. 30 sierpnia na mocy decyzji prezydenta Ignacego Mościckiego parlament został rozwiązany. Wybory wyznaczono na 16 listopada (Sejm) i 23 listopada (Senat).

W nocy z 9 na 10 września 1930 r. żandarmeria wojskowa i policja aresztowały kilkunastu opozycyjnych polityków oraz pięciu posłów ukraińskich. Wobec więzionych w Brześciu parlamentarzystów stosowano wyjątkowe szykany. Znęcano się nad nimi psychicznie, wykonując pozorowane egzekucje, głodzono i jednocześnie nie pozwalano rodzinom dostarczać żywność, zmuszano do upokarzających prac.

Ostatecznie przygotowany przez prokuraturę akt oskarżenia objął 11 więzionych parlamentarzystów. Na ławie oskarżonych znalazło się sześciu członków PPS: Herman Lieberman, Norbert Barlicki, Adam Pragier, Stanisław Dubois, Adam Ciołkosz i Mieczysław Mastek, oraz pięciu ludowców: Wincenty Witos, Władysław Kiernik, Kazimierz Bagiński, Józef Putek i Adolf Sawicki.

Proces brzeski rozpoczął się 26 października 1931 r. przed Sądem Okręgowym w Warszawie. Odbyło się ponad 50 rozpraw. W czasie procesu zeznawało kilkuset świadków. 13 stycznia 1932 r. zapadły wyroki. Dubois, Ciołkosz, Mastek, Pragier i Putek skazani zostali na trzy lata więzienia, Lieberman, Barlicki i Kiernik na dwa i pół roku, Bagiński na dwa lata, a Witos na półtora roku. Sawickiego uniewinniono.

Później odbyły się także rozprawy apelacyjne. Ostatecznie Sąd Najwyższy postanowił 5 października 1933 r. o utrzymaniu wyroków. Formalną amnestię dla więźniów brzeskich ogłosił dopiero 31 października 1939 r. prezydent RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz. (PAP)

Autor: Mateusz Mikowski