Umowa przewozu polega na tym, że przewoźnik zobowiązuje się do przewiezienia osób lub rzeczy w ramach działalności własnego przedsiębiorstwa, a druga strona - do zapłaty w zamian za to wynagrodzenia.
W przepisach określono tylko jedną stronę umowy przewozu. Wynika z nich jednoznacznie, że może nią być tylko osoba fizyczna lub prawna prowadząca przedsiębiorstwo transportowe uprawnione do wykonywania działalności przewozowej w sposób stały i zarobkowy. Oznacza to, że przepisy regulujące zasady zawierania i wykonywania umowy przewozu nie mają zastosowania do tzw. przewozów okazjonalnych bez względu na to, czy mają one charakter odpłatny czy też nieodpłatny.

Czasem wystarczy zająć miejsce

Umowa przewozu dochodzi do skutku według zasad dotyczących zawierania umów. Zgodnie z nimi oświadczenie drugiej stronie o woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. W przypadku przewozu za ofertę uważa się podany do publicznej wiadomości rozkład jazdy lub ogłoszony cennik. Umowę przewozu zawiera się przez nabycie biletu na przejazd lub spełnienie innych określonych przez przewoźnika warunków dostępu do środka transportowego, a w razie ich nieustalenia - przez samo zajęcie miejsca w środku transportowym.

Kto odpowiada za bagaż

Za bagaż, który podróżny przewozi ze sobą, przewoźnik ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy szkoda wynikła z jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. Jego przewóz odbywa się na podstawie umowy o przewóz podróżnego. Nie zawiera się w ogóle odrębnej umowy dotyczącej bagażu. W związku z tym w przypadku jego utraty, uszkodzenia, zniszczenia odpowiedzialność przewoźnika wchodzi w grę tylko wtedy, gdy szkoda wynikła z jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. W takich sytuacjach ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym podróżnym. To on musi wykazać, że szkoda nastąpiła z winy umyślnej lub była rezultatem rażącego niedbalstwa przewoźnika albo osób, za których działania lub zaniechania ponosi on odpowiedzialność.
Inaczej jest w przypadku bagażu powierzonego przewoźnikowi. Za bagaż powierzony przewoźnikowi ponosi on odpowiedzialność według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy. W sytuacji gdy podróżny swój bagaż umieści bez możliwości spełniania nad nim stałego nadzoru - w miejscu wskazanym przez przewoźnika, wówczas po stronie tego przewoźnika powstaje obowiązek sprawowania nad nim pieczy w zakresie odpowiadającym na ogół obowiązkom przechowującego w umowie przechowania.

Można usunąć pasażera

Podróżny jest obowiązany do przestrzegania przepisów porządkowych obowiązujących w transporcie. Osoby zagrażające bezpieczeństwu lub porządkowi w transporcie mogą być niedopuszczone do przewozu lub usunięte ze środka transportowego.
Podróżnemu, który odstąpił od umowy przewozu albo którego nie dopuszczono do przewozu lub usunięto ze środka transportowego, przysługuje zwrot należności stosowny do niewykorzystanego świadczenia przewozowego po potrąceniu części należności (odstępnego). Potrącenia nie stosuje się, jeżeli podróżny odstąpi od umowy przewozu z przyczyn występujących po stronie przewoźnika. Nie dotyczy to komunikacji komunalnej.



Skutki podróży bez biletu

W bilecie na przejazd określa się wysokość należności za przejazd oraz dane potrzebne do ustalenia zakresu uprawnień podróżnego. W razie stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu przewozu przewoźnik lub osoba przez niego upoważniona pobierają właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawiają wezwanie do zapłaty. W razie stwierdzenia braku ważnego do- kumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu przewoźnik lub osoba przez niego upoważniona pobierają właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawiają wezwanie do zapłaty. Podróżny, który zapomniał np. legitymacji potwierdzającej jego uprawnienie do zakupu biletu ze zniżką, może się wybronić z opresji. Pobrana należność za przewóz i opłata dodatkowa, po uiszczeniu opłaty manipulacyjnej odpowiadającej kosztom poniesionym przez przewoźnika, podlegają zwrotowi, a w przypadku wezwania do zapłaty - umorzeniu, w przypadku udokumentowania przez podróżnego, nie później niż w terminie siedmiu dni od dnia przewozu, uprawnień do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu. W razie posiadania przez podróżnego ważnego dokumentu przewozu, którego nie miał podczas przejazdu, zwrot lub umorzenie należności za przewóz i opłaty dodatkowej następuje, jeśli podróżny w ciągu siedmiu dni przedstawi dokument przewozu. Przewoźnik może określić w regulaminie przewozu lub taryfie obniżenie wysokości opłaty dodatkowej w razie natychmiastowego jej uiszczenia lub w terminie wyznaczonym w wezwaniu do zapłaty.

Przewóz przesyłki

Osoby zainteresowane nadaniem przesyłki muszą liczyć się z tym, że obowiązują przy tym ściśle określone zasady. Przewoźnicy przyjmują przesyłki bagażowe w punktach odprawy podanych do wiadomości publicznej lub bezpośrednio w środku transportowym, którym przesyłka ma być przewieziona. Bardzo często ustalają masę i liczbę sztuk przesyłki oraz przypadające do zapłaty należności przewozowe. W dowód przyjęcia przesyłki do przewozu oraz opłacenia należności wydają podróżnemu kwit bagażowy. Przy nadaniu przesyłki bagażowej bezpośrednio do środka transportowego masa przesyłki może być dla celów taryfowych określona szacunkowo.
PRZYKŁAD: PRZEWOŹNIK MOŻE KORZYSTAĆ Z POMOCY
Tomasz N. nadał przesyłkę u pewnego przewoźnika. Później okazało się, że oddał ją do przewozu innemu przewoźnikowi. Niestety, w czasie transportu przesyłka uległa uszkodzeniu. Powstaje więc pytanie, który z przewoźników powinien ponieść odpowiedzialność i zapłacić odszkodowanie.
Przewoźnik może oddać przesyłkę do przewozu innemu przewoźnikowi na całą przestrzeń przewozu lub jej część, jednakże ponosi odpowiedzialność za czynności dalszych przewoźników jak za swoje własne czynności. Każdy przewoźnik, który przyjmuje przesyłkę na podstawie tego samego listu przewozowego, ponosi solidarną odpowiedzialność za cały przewóz według treści listu. Przewoźnik, który z tytułu swej solidarnej odpowiedzialności za cały przewóz zapłacił odszkodowanie, ma zwrotne roszczenie do przewoźnika ponoszącego odpowiedzialność za okoliczności, z których szkoda wynikła. W przypadku gdy tych okoliczności ustalić nie można, odpowiedzialność ponoszą wszyscy przewoźnicy w stosunku do przypadającego im przewoźnego. Wolny od odpowiedzialności jest przewoźnik, który udowodni, że szkoda nie powstała na przestrzeni, przez którą przewoził.
Przewoźnicy mogą odmówić przyjęcia jako przesyłki bagażowej rzeczy, które ze względu na ich stan lub właściwości mogą ulec w czasie przewozu uszkodzeniu lub zniszczeniu, jeżeli ich opakowanie jest niewystarczające, albo przy których brak wymaganego opakowania. W razie przyjęcia takich rzeczy do przewozu przewoźnicy zamieszczają o tym odpowiednią wzmiankę w kwicie bagażowym.
PRZYKŁAD: WYSYŁAJĄCY PONOSI KOSZTY PRZECHOWANIA
Jerzy K. wysłał paczkę przesyłką. Adresat nie odebrał jej. W związku z tym musiała być przechowywana przez kilka tygodni. Przewoźnik wystawił Jerzemu K. fakturę za koszty przechowywania. Jerzy K. pyta, czy rzeczywiście musi uregulować należność z niej wynikającą.
W opisanym przypadku treść przepisów przemawia na korzyść przewoźnika. Zgodnie z ich postanowieniami, w sytuacji gdy odbiorca odmawia przyjęcia przesyłki albo jeżeli z innych przyczyn nie można mu jej doręczyć, przewoźnik powinien niezwłocznie zawiadomić o tym wysyłającego. Jeśli wysyłający nie nadeśle w odpowiednim czasie wskazówek, przewoźnik powinien oddać przesyłkę na przechowanie lub inaczej ją zabezpieczyć, zawiadamiając o tym wysyłającego i odbiorcę.
W przypadku gdy przesyłka jest narażona na zepsucie albo jeżeli jej przechowanie wymaga kosztów, na które nie ma pokrycia, przewoźnik może ją sprzedać przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o skutkach zwłoki kupującego z odebraniem rzeczy sprzedanej.
Co istotne, przechowanie, zabezpieczenie czy też sprzedaż przesyłki odbywa się na koszt wysyłającego.



Krótkie terminy przedawnienia

Zgodnie z art. 77 prawa przewozowego roszczenia dochodzone na jego podstawie lub przepisów wydanych w jego wykonaniu przedawniają się z upływem roku. Przedawnienie biegnie dla roszczeń z tytułu zapłaty lub zwrotu należności - od dnia zapłaty, a gdy jej nie było - od dnia, w którym powinna była nastąpić. Także przepisy kodeksu cywilnego potwierdzają ten krótki termin przedawnienia. Zgodnie z nimi roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku. Ten termin jest liczony od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany - od dnia, kiedy miał być wykonany. Również przy przewozie rzeczy stosuje się roczny termin przedawnienia. Jego upływ jest liczony od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem - od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona.
PRZYKŁAD: PRAWO ZASTAWU DLA PRZEWOŹNIKA
Karol M. postanowił skorzystać z usług przewoźnika i za jego pośrednictwem wysłał przesyłkę. Przy jej nadawaniu powiedziano mu, że na tej przesyłce będzie ustanowiony zastaw. Karol M. zastanawia się, czy przewoźnik miał prawo tak postąpić.
Dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, w szczególności: przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce. Może on korzystać z tego uprawnienia, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów. Można więc jednoznacznie stwierdzić, że w przedstawionej przez czytelnika sytuacji przewoźnik postąpił prawidłowo.
Oprócz tego rocznego przedawnienia mogą mieć miejsce sytuacje, kiedy zastosowanie będą miały jeszcze terminy krótsze. Roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki, przedawniają się z upływem dwóch miesięcy od dnia wydania przesyłki. Z kolei roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo.
Podstawa prawna
• Art. 15, art. 16, art. 24, art. 63, art. 33a, art. 77 ustawy z 15 listopada 1984 r. - Prawo przewozowe (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 50, poz. 601 z późn. zm.).
• Art. 774-793 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).