Samorząd może udzielać dotacji na konserwację starych kamienic czy obiektów przemysłowych. Ale wsparcie nie przysługuje, gdy obiekt jest wpisany tylko do gminnej ewidencji.
Zgodnie z art. 81 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami warunkiem niezbędnym do pozyskania środków w formie dotacji z samorządu jest uprzednie umieszczenie zabytku w rejestrze.
Ustawa, stosownie do postanowień art. 1, określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków.
Ochrona to nie opieka
Ochrona zabytków, o której mowa w art. 4 ustawy, w przeciwieństwie do określonej w art. 5 opieki nad zabytkami sprawowanej przez aktualnego właściciela zabytku lub posiadacza tego zabytku, jest realizowana przez organy administracji publicznej. To znaczy administracji rządowej i samorządowej, działających w publicznym interesie, zgodnie z przypisanymi im ustawowo kompetencjami. Formy ochrony prawnej zabytków w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków zostały enumeratywnie wyliczone w art. 7. Są to:
1) wpis do rejestru zabytków;
2) uznanie za pomnik historii;
3) utworzenie parku kulturowego;
4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Jak wyjaśnia art. 8 ustawy o ochronie zabytków, rejestr dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. Zabytek nieruchomy (np. kamienicę, zespół zabudowań, kościół) wpisuje się do rejestru na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego albo użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej prowadzonej dla danej nieruchomości (art. 9 ust. 1 i 4 ustawy o ochronie zabytków).
Podkreślenia wymaga, że ochronie prawnej na mocy art. 7 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków podlegają zatem jedynie zabytki wpisane do rejestru zabytków (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 marca 2007 r., sygn. akt IV SA/Wa 163/07.).
To sprawia, że prawną ochronę zabytków w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków należy wiązać przedmiotowo m.in. z ostateczną decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków o wpisie zabytku do prowadzonego przez niego rejestru.
Zadania w zakresie ochrony zabytków są realizowane m.in. przez zapewnienie wsparcia finansowego umożliwiającego trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie (art. 4 ustawy o ochronie zabytków).
Co i jak można sfinansować
Finansowanie kosztów zabezpieczenia substancji zabytków następuje za pomocą instrumentu finansowego wskazanego w art. 81 ust. 1 ustawy. Stanowi on, że w trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez organ stanowiący gminy (radę). Następuje to na zasadach przedstawionych w uchwale określającej zasady udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego. Artykuł 77 ustawy określa z kolei zamknięty katalog przeznaczenia rzeczowego ww. dotacji. Przykładowo wskazano w nim na zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku.
Powyższe oznacza również, że na podstawie uchwały określającej zasady przyznawania dotacji na finansowanie zadań związanych z zachowaniem substancji zabytkowej to rada, wydając stosowną uchwałę, decyduje o udzieleniu dotacji wskazanemu podmiotowi na określony cel związany z ochroną zabytku wpisanego do rejestru zabytków.
Tryb rozliczeń odrębnie
Zaznaczyć należy, że ustawodawca w art. 81 ust. 1 ustawy uzależnił możliwość dokonania wydatku przez jednostkę samorządu terytorialnego od spełnienia warunku, iż dany zabytek jest wpisany do rejestru zabytków ustawowo zdefiniowanego, a nie do innej ewidencji, w tym np. do gminnej ewidencji zabytków. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 27 stycznia 2011 r., sygn. akt II OSK 31/10, wskazał, że decyzji o wpisie do rejestru zabytków nie można utożsamiać z wpisem do gminnej ewidencji zabytków.
Podkreślić również należy, że wydatek związany z finansowaniem zabytków przybiera szczególną kwalifikowaną formę, czyli formę dotacji. Z art. 81 omawianej ustawy wynika z kolei dla organu stanowiącego JST jedynie upoważnienie do ustalenia zasad udzielenia dotacji celowej, a nie trybu czy warunków jej rozliczania. Zasady i przesłanki zwrotu dotacji udzielonych z budżetu jednostki samorządu terytorialnego zostały określone w art. 251 i 252, a sposobu rozliczania dotacji – w art. 250 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.).
Również w orzecznictwie regionalnych izb obrachunkowych wypracowane jest jednolite stanowisko, że przyznanie dotacji na zabytki, które nie są wpisane do rejestru zabytków, a np. jedynie do gminnej ewidencji zabytków (art. 22 ust. 4 i 5 ustawy), narusza wprost art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków. Takie stanowisko zajęły m.in. Regionalna Izba Obrachunkowa w Opolu w uchwale nr 16/36/10 z 26 lipca 2010 r. oraz Regionalna Izba Obrachunkowa w Kielcach w uchwale nr 74/11 z 26 października 2011 r. Z kolei WSA w Kielcach w wyroku z 26 października 2011 r. (sygn. akt I SA/Ke 470/11) wskazał, że okoliczność, iż dany zabytek (kościół) został wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków zgodnie z art. 22 pkt 2 ustawy o ochronie zabytków, nie oznacza, że została spełniona przesłanka wpisu tego zabytku do rejestru zabytków. Wspomniana ewidencja jest bowiem zgodnie z art. 21 ww. ustawy jedynie podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Nie została ona jednak wymieniona wśród form ochrony zabytków określonych w art. 7 ww. ustawy. W konsekwencji nie można utożsamiać wpisu do tej ewidencji z wpisem do rejestru zabytków, stanowiącego przesłankę do otrzymania dotacji.
Co istotne, dotacja w zakresie określonym w art. 77 ustawy o ochronie zabytków może być udzielona w wysokości do 100 proc. nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do tego rejestru.
!Z art. 81 ustawy o ochronie zabytków wynika dla rady gminy jedynie upoważnienie do ustalenia zasad udzielenia dotacji celowej, a nie trybu czy warunków jej rozliczania.
Podstawa prawna
Art. 7 pkt 1, art. 8, art. 9, art. 21, art. 22, art. 77, art. 81 ust. 1 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1446 ze zm.).
