Komisja Wenecka po dwudniowym pobycie w Polsce sporządzi opinię prawną związaną z konstytucyjnością grudniowej nowelizacji ustawy o TK oraz ustaw unieważniających poprzedni wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Zanim jednak poznamy efekt pracy komisarzy w Polsce, kilka informacji o samej instytucji.
Kilka słów o historii
Komisja Wenecka, inaczej nazywana Europejską Komisją na Rzecz Demokracji przez Prawo, powstała w roku 1990 na fali wydarzeń w Europie Środkowej i Wschodniej. Uznano wtedy, że byłe państwa socjalistyczne, przechodzące intensywny proces transformacji ustrojowej po upadku Związku Radzieckiego, dążąc do stworzenia rządów opartych na poszanowaniu prawa i demokracji, potrzebują instytucjonalnej pomocy z zewnątrz.
W skład Komisji wchodzi obecnie 60 państw członkowskich. Większa część z nich należy jednocześnie do Rady Europy, jednak aż 13 pochodzi spoza Europy (np.: USA, Izrael, Republika Korei). Co więcej, istnieje możliwość uzyskania statusu obserwatora (z którego korzysta m.in. Stolica Apostolska) lub statusu specjalnego (posiada go Unia Europejska czy Autonomia Palestyńska).
Stały Sekretariat znajduje się w Strasburgu, jednak to w Wenecji, od której wzięła się skrócona, wciąż jednak oficjalna nazwa Komisji, odbywają się co kwartał jej posiedzenia plenarne, na których omawia ona wyniki swoich wizyt. Najbliższa sesja odbędzie się w marcu, wtedy też zostanie przedstawiona oficjalna opinia z ostatniej wizyty w Polsce.
Komisja Wenecka nie jest instytucją Unii Europejskiej, a nawet w ogóle nie należy do struktur Unii Europejskiej. Stanowi natomiast organ doradczy odrębnej, międzynarodowej organizacji rządowej, jaką jest Rada Europy.
Z założenia chodziło o powstanie organu doradczego, który nie ingerowałby w bezpośredni sposób w sprawy wewnętrzne konkretnych państw, ale sporządzał opinie, czy przestrzegane są najważniejsze zasady i wartości demokratyczne. Punktem odniesienia dla sporządzanych opinii pozostają standardy europejskie, a także najważniejsze międzynarodowe osiągnięcia na polu demokracji, praw człowieka i zasad państwa prawa.
Działania Komisji Weneckiej
Głównym celem Komisji Weneckiej jest indywidualna, techniczna pomoc, oparta na analizie obowiązujących oraz projektowanych krajowych regulacji prawnych – w pierwszej kolejności tekstów konstytucyjnych i uregulowań o charakterze systemowym, mających znaczący wpływ na funkcjonowanie instytucji danego państwa.
Kontrola ta ma na celu wykrywanie luk i niezgodności ze standardami europejskimi, a w dalszej kolejności sporządzenie opinii prawnej.
Kładąc szczególny nacisk na merytoryczny cel funkcjonowania Komisji, jej skład osobowy tworzą niezależni eksperci z zakresu prawa konstytucyjnego
i międzynarodowego, sędziowie sądów najwyższych i trybunałów konstytucyjnych państw członkowskich, członkowie parlamentów narodowych oraz urzędnicy służby cywilnej. Obecne wiceprzewodniczącą Komisji jest Hanna Suchocka.
Komisja może rozpocząć badania nad przestrzeganiem zasad i wartości demokratycznych dopiero na wniosek z zewnątrz. Co istotne, wniosek o wystawienie opinii prawnej w sprawie konkretnego aktu prawnego mają możliwość przedstawić tylko poniższe podmioty:
- państwo członkowskie (parlament, rząd lub głowa państwa)
- Rada Europy (Sekretariat Generalny, KM, Zgromadzenie Parlamentarne RE lub Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych)
- organizacje międzynarodowe (UE, OBWE lub inne organizacje zaangażowane w prace Komisji Weneckiej)
Po skutecznym złożeniu wniosku o wydanie opinii prawnej, tworzona jest grupa robocza, której prace są wspomagane przez Sekretariat. Grupa robocza w pierwszej kolejności sporządza projekt opinii (w zakresie zgodności kwestionowanego aktu ze standardami europejskimi) i przygotowuje potencjalne propozycje poprawek, a dopiero potem składa wizytę w zgłoszonym kraju.
Jak zapewnia Komisja, istotne znaczenie dla jej pracy ma chęć rzetelnego, maksymalnie obiektywnego zapoznania się z realiami wizytowanego państwa, czemu służyć mają spotkania z różnymi przedstawicielami kraju: głową państwa, rządem, sędziami, członkami organizacji pozarządowych, rzecznikami praw obywatelskich – tak, aby obraz badanych wydarzeń był jak najpełniejszy. Z drugiej strony przedstawiciele Komisji nie wyjawiają w trakcie wizyty swoich poglądów, nic nie komentują, starając się zachować neutralność.
Końcowy projekt opinii dostarczany jest wszystkim członkom Komisji, jeszcze przed rozpoczęciem zgromadzenia plenarnego. Może wystąpić konieczność przedyskutowania projektu opinii z przedstawicielami władz kontrolowanego państwa. Ostatni etap to omówienie projektu na sesji plenarnej (najbliższa odbędzie się w marcu, w Wenecji), przyjęcie opinii w jej końcowym kształcie, a następnie jej publikacja na stronie internetowej Komisji oraz przedłożenie wnioskodawcy.
Czy opinia sporządzona przez Komisję ma jakąkolwiek moc?
Opinie sporządzane przez Komisję Wenecką nie mają mocy wiążącej. Oznacza to, że nie może ona nałożyć żadnych kar na Polskę, co więcej, polskie władze nie muszą nawet zastosować ewentualnych wytycznych prowadzących do rozwiązania problemu, jakie przedstawić może Komisja.
Mimo iż opinie nie posiadają mocy wiążącej, są oczywiście w stanie wywołać lub umocnić negatywną opinię społeczności europejskiej i międzynarodowej w danej kwestii. W dalszej natomiast kolejności jej opinia może mieć wpływ na ewentualną chęć przeprowadzenia debaty w Parlamencie Europejskim, a co więcej byłaby ona w takim wypadku wykorzystana w „procedurze na rzecz wzmocnienia praworządności” w Polsce.
Od początku swojego funkcjonowania Komisja Wenecka sporządziła ponad 500 opinii prawnych dotyczących ponad 50 państw.