Rada Legislacyjna nie zostawia suchej nitki na projekcie ustawy o oświadczeniach majątkowych osób pełniących funkcje publiczne
Konkluzja jej opinii jest druzgocąca: „Rada Legislacyjna ocenia powyższy projekt negatywnie i stoi na stanowisku, że w tym kształcie normatywnym nie powinien on zostać skierowany do dalszych etapów procesu legislacyjnego”. Zarzuca zwłaszcza niewykonalność obowiązku złożenia rzetelnego oświadczenia.
„(...) Jedną z podstawowych wad opiniowanego projektu jest przyjęcie apriorycznego założenia, iż powszechność i jawność oświadczeń majątkowych będzie skutecznym narzędziem w walce ze zjawiskami korupcyjnymi” – wytyka Rada. Jej zdaniem wprowadzenie takiego rozwiązania powinno być poprzedzone skrupulatną analizą innych, mniej dolegliwych możliwości przeciwdziałania korupcji.
Drugą zasadniczą wadą ma być rozwiązanie przewidujące, że wszelkie osoby pełniące funkcje publiczne (zgodnie z deklaracją projektodawcy ok. 830 tys. osób) – niezależnie, czy są to osoby piastujące najwyższe funkcje w państwie, czy też szeregowi pracownicy urzędów – powinny podlegać tym samym zasadom ujawniania stanu majątkowego. Tymczasem standard konstytucyjny, który musi być brany pod uwagę, jest taki, że informacje o sytuacji majątkowej każdego obywatela należą do prywatnej sfery życia. „Prawo do prywatności nie ma jednak charakteru absolutnego. W konsekwencji istnieje możliwość ograniczania sfery prywatności” – podkreśla Rada. Ale ingerencja ta musi być proporcjonalna.
Obowiązek składania
Rada podpowiada, jak należy rozumieć kluczowe dla ustawy pojęcie osoby pełniącej funkcję publiczną. Ma ono kluczowe znaczenie dla określenia, kto będzie miał obowiązek składanie deklaracji. „Chodzi o takie stanowiska i funkcje, których sprawowanie jest równoznaczne z podejmowaniem działań wpływających bezpośrednio na sytuację prawną innych osób lub łączy się co najmniej z przygotowywaniem decyzji dotyczących innych podmiotów” – odpowiada RL.
Rada Legislacyjna uznaje, że sędziowie i inne osoby związane z segmentem władzy sądowniczej powinni zostać zaliczeni do kategorii osób pełniących funkcje publiczne. „Dopuszczalne jest zatem ustawowe zobowiązanie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Trybunału Stanu, sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i wojskowych, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, ławników, asesorów sądowych, starszych referendarzy sądowych, referendarzy sądowych, a także dyrektorów sądów powszechnych do składania oświadczeń o stanie majątkowym” – twierdzi RL. Podobnie powinno być w przypadku kuratorów sądowych oraz notariuszy i zastępców notarialnych.
Ustawodawca ma również prawo do nałożenia obowiązku składania oświadczeń majątkowych np. na pracowników Najwyższej Izby Kontroli czy Państwowej Inspekcji Pracy, wykonujących czynności kontrolne, dyrektorów generalnych, kierowników komórek organizacyjnych w urzędach.
Sceptycznie rada odnosi się natomiast do zakwalifikowania do kategorii osób pełniących funkcje publiczne wszystkich oficerów zawodowych, wszystkich członków służby cywilnej czy pracowników urzędów państwowych i samorządowych po przekroczeniu pewnego progu dochodowego.
Kontrowersyjna jawność
Projekt przewiduje co do zasady jawność wszystkich oświadczeń i ich publikację w Biuletynie Informacji Publicznej. Zdaniem rady „nie istnieje wartość konstytucyjna, której ochrona uzasadniałaby potrzebę podawania do powszechnej wiadomości informacji o stanie majątkowym wszystkich osób zatrudnionych w większości organów władzy publicznej”. Dlatego w ocenie RL przepis o jawności wszystkich deklaracji byłby niezgodny z konstytucją.
Tylko co do niektórych kategorii najważniejszych funkcjonariuszy publicznych ustawodawca ma pewną swobodę co do zasadności publikowania ich oświadczeń. Dotyczy to osób, których mandat do sprawowania władzy wywodzi się z wyborów powszechnych (Prezydent RP, parlamentarzyści, radni, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast), a także osób kierujących organami administracji rządowej (np. członkowie Rady Ministrów, szefowie urzędów centralnych, wojewodowie) lub centralnymi konstytucyjnymi organami państwa bądź wchodzących w ich skład.
„(...) Konieczność zapewnienia niektórym organom władzy publicznej (np. sądom, służbom ochrony państwa) warunków odpowiednich do realizacji ich zadań przemawia przeciwko upublicznianiu oświadczeń majątkowych osób pełniących funkcje publiczne w tych organach” – przekonuje jednak RL. Jako niedopuszczalną ocenia propozycję publikowania oświadczeń sędziów – również Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego – a także funkcjonariuszy ABW, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i CBA.
Etap legislacyjny
Projekt w konsultacjach